Parafii i świątynie

Dekanat Oszmiana

Kościół pw. św. Jana Chrzciciela w Holszanach został założony w XV w. przez księcia Algimuntowicza Holszańskiego. Niektóre źródła podają, że w XVI w. nowi właściciele Holszan, protestanci Sapiedzy, zamienili kościół na zbór kalwiński, jednak w 1550 r. świątynia katolicka znowu weszła w skład diecezji wileńskiej. W końcu XVI w. drewniana świątynia w centrum miasteczka została zamieniona na kamienny kościół, który w 1596 r. biskup wileński Eustachy Wołowicz konsekrował pod historycznym wezwaniem. Była to świątynia trzynawowa z dwiema wieżami z rozwiniętym transeptem i półokrągłą apsydą orientowaną na wschód. Podłoga była wysłana cegłą, dach pokrywała płaska dachówka.
    W 1618 r. Paweł Sapieha, stajenny WKL i starosta oszmiański (od 1623 r. podkanclerz WKL), ówczesny właściciel zamku i miasteczka, zaprosił do Holszan ojców franciszkanów konwentualnych, dla których przy kościele założył klasztor. Kościół został całkowicie przebudowany i poświęcony 6 sierpnia tegoż roku. W 1637 r. było tu 15 zakonników, w studium zakonnym 6 uczniów uczyło się retoryki i logiki. Początkowo klasztor należał do polskiej prowincji zakonu, a po 1686 r. – do litewskiej. W 1687 r. konwent należał do kustodii oszmiańskiej. W Holszanach w latach 1742, 1787 i 1829 odbywały się kapituły prowincji. Franciszkanie holszańscy mieli rezydencję przy kościele w Bogdanowie (do 1792 r.), w XVIII w. przy klasztorze czynna była szkoła parafialna. Parafia w Holszanach zawsze wchodziła w skład dekanatu oszmiańskiego. †

Дэканат Ашмяны

Po pojawieniu się tu, „w puszczy, gdzie sama Matka Boża wskazała”, cudownego obrazu Matki Bożej Boruńskiej (obraz włoskiej szkoły jest znany od drugiej połowy XVII w.), w miasteczku fundatora Mikołaja Pieslaka w 1691 r. (1692 r.) została wzniesiona drewniana cerkiew greckokatolicka na cześć słynnego obrazu oraz założony klasztor zakonu bazylianów. W latach 1700-1707 (1695 r.) pobudowano kamienną świątynię, którą po pożarze 1715 r. odnowił na własne koszty Lew Kiszka. W tym też 1715 roku w Borunach powstała samodzielna parafia, a kościół został konsekrowany. W latach 1747-1757, zgodnie z projektem architekta bernardyna Aleksandra Osikiewicza, poprzednia świątynia weszła w skład nowej i została centralną nawą nowo pobudowanego kościoła, w centrum Borun wzniosła się potężna bazylika w stylu wileńskiego baroku. Jednak nawet po rekonstrukcji trwającej w latach 1760-1770, kościół nie został taki, jaki był zaprojektowany. †

Dekanat Oszmiana

W źródłach kronikarskich wzmianka o tej wsi pochodzi z XIII w. Kościół pw. Świętych Apostołów Piotra i Pawła założony został około 1495 r. lub nieco później – w XVI w. W 1503 r. Mikołaj Butrym, właściciel majątku, ozdobił wnętrze świątyni. W 1510 r. pani Jadwiga, córka szlachcica Jerzego Juchnowicza, powiększyła fundusz początkowy. A Barbara Butrym, wdowa po Mikołaju, w 1518 r. "za zgodą króla Zygmunta I podniosła Graużyszki do statusu miasteczka". W 1547 r. fundusz kościelny powiększyła Jadwiga Zienowicz. W 1650 r. na środki Eustachego Kierdeja, których ród był właścicielem Graużyszek od 1641 r., powstał nowy kościół. Jednak, ze zdjęć pochodzących z XX w. wynika, że świątynia ta zmieniała swój wygląd zewnętrzny także później – w wiekach XVIII, XIX, XX. W I poł. XIX w. przy kościele czynna była szkoła parafialna. †

Кościół Imienia Najświętszej Maryi Panny (Trójcy Przenajświętszej) został założony w 1790 r. przez szambelana królewskiego i podkomorzego oszmiańskiego Ignacego Ważyńskiego, miejscowego właściciela ziemskiego. Dzisiejsza tradycja za datę założenia parafii uważa rok 1650, a za datę budowy kościoła – 1790.
    W 1841 r. ze środków Marcina Ważyńskiego i w 1874 r. ze środków Karola Ważyńskiego świątynia znajdująca się w centrum wsi została rekonstruowana.
    Odtąd jest to drewniana, na kamiennym fundamencie świątynia z transeptem, przechodzącym w prezbiterium z trzyścienną częścią ołtarzową. Zakrystia została dobudowana do apsydy z zachodniej strony. Przy rekonstrukcji w XIX w. do fasady głównej dobudowano narteks z chórami nad nim i oficynę do wschodniej fasady bocznej. Dwuspadowy dach ze spadami nad ołtarzem zwieńczony jest niedużymi wieżyczkami podobnymi do hełmu: ośmiościenną nad wejściem i czterościenną nad frontonami transeptu. Sala, kaplice transeptu i prezbiterium przykryte lustrzanymi sklepieniami. Arka prezbiterium umocowana belką, charakterystyczną architekturze siedemnastowiecznych kościołów. †

Dekanat Oszmiana

Według archiwum Diecezji Grodzieńskiej

Кościół pw. św. Jakuba Apostoła założony został na początku XVII w. W 1628 r. na środki pana Aleksandra Kłockiego zakończono ozdabianie murowanej świątyni. Była to jednonawowa świątynia w stylu renesansu z wydłużoną półokrągłą apsydą i jedyną zakrystią przy niej. Sufit jest płaski, podszywany, nad prezbiterium znajduje się cylindryczne sklepienie z konchą, ozdobione polichromicznymi rysunkami. W świątyni znajdują się trzy ołtarze: główny – św. Jakuba, lewy boczny – św. Józefa, prawy – Matki Bożej Ostrobramskiej.
    Do XIX w. parafia w Cudzieniszkach należała do Wileńskiego, a później Oszmiańskiego dekanatu. Przy kościele czynna była szkoła parafialna, którą w 1798 r. zniszczył pożar.
    W 1866 r. na fali represji po stłumieniu powstania Kalinowskiego, kościół zamknięto i przekazano prawosławnym. Przy przebudowie na cerkiew do fasady głównej dobudowano wieżę-dzwonnicę w retrospektywno-ruskim stylu. W latach dwudziestych XX w. świątynia ponownie została katolicką, w 1929 r. opracowano projekt rekonstrukcji kościoła (projekt znajduje się w archiwum parafii), jednak sprawa ta nie została zrealizowana. Wówczas do parafii należało 2500 wiernych, kaplic nie było.
    W okresie sowieckim parafia nie miała stałego księdza, lecz kościoła nie zniszczono. Od 80. lat XX w. odnowiono nabożeństwa stałe. A od 2011 r. w Cudzieniszkach proboszczem jest ks. Paweł Stwoł.

Dekanat Grodno-Wschód

W 1993 roku na Dziewiatówce w Grodnie, w miejscu wokół którego kiedyś było pole, powstała nowa parafia pw. Najświętszego Odkupiciela. Pierwszym proboszczem został o. Jan Zubel, który poczynił starania o teren pod budowę kościoła i przygotowanie jego planów architektonicznych. Latem 1994 roku na skrzyżowaniu ulic Kurczatowa i Limoża ów plac został poświęcony, zbudowano też małą tymczasową kaplicę, która poświęcona została 28 sierpnia 1994 r. pw. Najświętszego Odkupiciela. Tam do grudnia 2009 roku były sprawowane wszystkie nabożeństwa. 22 grudnia 1996 roku przed obrazem Matki Bożej Nieustającej Pomocy, znajdującym się w kaplicy, odbyło się pierwsze nabożeństwo Nieustannej Nowenny. Nabożeństwo Nowenny gromadzi odtąd w każdą środę czcicieli Matki Bożej. W 1997 r. Ojciec Dyrektor Radia Maryja przekazał figurę Matki Bożej Fatimskiej do kaplicy na Dziewiatówce. †