Parafii i świątynie

Nieduża wieś Trokiele, któ­ra znajduje się w dekanacie raduńskim, mimo swojej bogatej historii wsławiła się głównie dzięki obecności w miejscowym kościele łaskami słynącego obrazu Matki Bożej z Dzieciątkiem Jezus. On liczy już około 500 lat i o historii jego powstania istnieje kilka różnych legend.
    W głównym ołtarzu trokielskiego kościoła Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny, założonym w 1500 roku przez wojewodę wileńskiego Marcina Gasztołda, znajduje się obraz rzymskiej ikonografii, który według podań został namalowany pod koniec XVI w. Jak głosi jedna z wersji, obraz, przywieziony z Wilna w 1595 r., od dawna słynął z licznych cudów. Obraz jest jednym z najbardziej kunsztownych wizerunków Matki Bożej Śnieżnej na Białorusi. Nieznany wileński malarz stworzył niezwykle piękny i wzniosły obraz Bogarodzicy z Dzieciątkiem. Swoim charakterem przypomina on inny wizerunek z 1640 r., autorstwa wileńskiego malarza flamandzkiego pochodzenia Bartłomieja Pensa, który to znajduje się w ołtarzu głównym kościoła w Świętej Lipce (Polska). Z doskonałym późnorenesansowym stylem malarstwa współgra metalowa szata z koronami. W drugiej połowie XVII w. (prawdopodobnie około 1664 r.) obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem uzupełniono wizerunkiem klęczącego świętego Kazimierza z różańcem w dłoniach. †

Dekanat Smorgonie

Jako zamek na brzegu Wilii oraz miasteczko powiatu oszmiańskiego WKL Żodziszki są znane od roku 1511. Ówczesne właściciele miasteczka Ościkowicze założyli tu kościół. W 1550 r. on wspomina się już jako działający w granicach dekanatu świrskiego. W końcu XVI w. z fundacji następujących właścicieli, Kiszków, w Żodziszkach buduje się murowany zbór kalwiński w stylu renesansowym. Według innych danych, jego w 1612 r. na miejscu kościoła zbudował Krzysztof Komar. Syn Krzysztofa, Hieronim Komar, zwrócił ród do wiary katolickiej i do 1669 r. zbudował nowy drewniany kościół pod wezwaniem Trójcy Przenajświętszej, przy którym założył szkołę parafialną. Inne źródła podają, że Krzysztof Komar w 1612 r. zbudował kościół, a Hieronim zwiększył fundusz, zbudował plebanię oraz szkołę.
    Zgodnie z wizytacjami 1654-1700 lat, kościół już wtedy był murowany, miał dwie kaplice w skrzydłach transeptu – Matki Bożej Loretańskiej i św. Anny – z odpowiednimi ołtarzami oraz główny ołtarz Trójcy Przenajświętszej. Pod głównym ołtarzem znajdowała się krypta z trumnami fundatorów i jeszcze dwie krypty były zrobione „pod laretem”. Obok kościoła znajdowali się budynki gospodarcze, plebania oraz szpital. †

Dekanat Smorgonie

Smorgonie są znane od XV w. jako miasteczko Deszpot-Zenowiczów w powiecie Oszmiańskim Wielkiego Księstwa Litewskiego. W 1628 r. przeszły one do Radziwiłłów, a z 1805 r. były w posiadaniu Przeździeckich. Jako parafia należały do dekanatu oszmiańskiego diecezji wileńskiej. Przed Pierwszą wojną światową parafie z terytorium powiatu Smorgońskiego należały do dekanatów oszmiańskiego oraz świrskiego diecezji Wileńskiej. Z 1991 r. Smorgonie są centrum dekanatu o tej samej nazwie w składzie nowoutworzonej diecezji Grodzieńskiej z 8 parafiami: Wiszniewo, Wojstom, Daniuszewo, Żodziszki, Krewo, Niestaniszki, Smorgonie oraz Soły.
    Jeszcze w 1503 r., z fundacji ówczesnego właściciela miasteczka Jerzego Zenowicza (s. Jana), w centrum Smorgoń przy brzegu rzeki Oksna, w miejscu, gdzie znajdował się cmentarz, był zbudowany drewniany kościół, konsekrowany pod wezwaniem św. Michała Archanioła oraz Zwiastowania Najświętszej Maryi Pannie. Syn fundatora, też Jerzy Zenowicz, w 1524 r. funduszem od 24 marca wyposażył altarię św. Anny i św. Stanisława. W środku XVI w. przy kościele działały już trzy altarie. †

Dekanat Smorgonie

Kościół pod wezwaniem Najświętszej Maryi Panny został założony tu w I poł. XVI w. W 1544 czynny był jako parafia oszmiańskiego dekanatu. Kolejne drewniane świątynie na własne środki w miasteczku budowali: księżna Helena Radziwiłłowa, żona wojewody wileńskiego (1589 r); wojewoda Jan Kiszka i jego małżonka Chrystyna (1620-1621); ks. Adam Skrzetuski przy pomocy oszmiańskiego chorążego Stanisława Poźniaka – ówczesnego właściciela Sołów – na starym podmurowaniu, po czym kościół spaliły wojska moskiewskie (1699); miejscowi parafianie, kiedy świątynię zniszczono podczas powstania (1794 r.).
    Ostatnią drewnianą świątynię pobudowano w 1839 r. na środki ks. Piotra Żylińskiego i parafian. 4 października 1853 r. świątynię konsekrował biskup wileński Wacław Żyliński. Był to dwuwieżowy trzynawowy bezapsydowy pionowo oszalowany kościół pod dwuspadowym gontowym dachem i dwiema zakrystiami przy prezbiterium. Świątynia postawiona była na kamiennym fundamencie i orientowana ołtarzem na zachód.†

Dekanat Smorgonie

Kościół w Wojstomiu, początkowo poświęcony pod wezwaniem św. Jerzego, założony został w 1440 r. Na początku XX w. w parafialnym archiwum znajdował się oryginalny dokument z 1444 r., w którym panna Zofia Butwiłowicz zapisała na miejscowy kościół pewnego swego poddanego z Iży z obowiązkiem odprawiania jednej Mszy św. w ciągu roku. Jednak głównym fundatorem wojstomskiej plebanii uważany był Stefan Andruszkawicz-Jadołgowicz. Nie miał on własnych potomków, dlatego w 1491 r. przeznaczył kościołowi ziemię, poddanych i wsie. Później fundusz pomnożyli Adam Andruszkawicz, Andrzej Jadołgowicz i Maciej Andruszka. W połowie XVI w. przy kościele czynne było oltarium.
    Parafia w Wojstomiu należała do dekanatu świrskiego, od 1930-ych lat – do wilejskiego. W XVI w., jak i wiele innych katolickich świątyń Smorgońszczyzny, kościół św. Jerzego przerobiono na zbór kalwiński, według innych danych – na korzyść reformatorów kościół stracił tylko część posiadłości ziemskich. Lecz od II poł. XVII w. w Wojstomiu ponownie pojawia się wzmianka o tym, że kościół jest czynny. †

Dekanat Smorgonie

Historia miejscowej katolickiej parafii nad brzegiem jeziora o tejże nazwie rozpoczęła się jeszcze w XVIII w., kiedy czynny tu był drewniany kościół dekanatu Świr i misja jezuitów przy nim. Ojcowie Towarzystwa Jezusowego założyli w miasteczku tzw. „szkołę wydziałową”. W 1773 r., kiedy zakon jezuitów został skasowany, szkoła przeszła pod opiekę prawną Komisji Edukacji Narodowej.
    Według innych źródeł, kaplica przy dworze Sulistrowskich istniała od 1789 r. Od 1803 r. na świątynię wydano indult, a 4 sierpnia 1809 r. Brygida Sulistrowska z domu Łopacińska podpisała fundusz ziemski na nowy kościół murowany. Istniejący obecnie murowany kościół w stylu klasycyzmu pw. św. Judy Tadeusza Apostoła został założony tu w 1811 r. Budowę trwającą dzięki środkom Brigidy Sulistrowskiej zakończono w 1820 r., i 12 września świątynię konsekrował biskup Tadeusz Kundzicz, sufragan trocki. †