Parafii i świątynie

Dekanat Nowogródek

Do 1908 r. wioska nosiła tę samą nazwę, co i dzisiaj – Brzozówka albo Brzozówka Huta, nastepnie do 1944 r. – nazywała się Niemen, zaś po II wojnie światowej powrócono od pierwotnej nazwy – Brzozówka. Od roku 1968 jest miasteczkiem należącym do rejonu lidzkiego.
    Kaplica katolicka została tu wybudowana w 1924 r. Są dane o Hucie wojewody nowogródzkiego Niesiołowskiego, mówiące, że w 1784 roku została wybudowana kaplica. Oddzielna parafia została założona tu w 1928 roku na mocy dekretu, podpisanego przez biskupa wileńskiego Romualda Jałbrzykowskiego, z dn. 29 lutego. Kościół, który zastąpił kapliczkę, zaczęto wznosić z drewna w stylu polskiego międzywojennego neobaroku ze środków pracowników huty szkła i jej właściciela – pana Stolle w roku 1931 we wschodniej części wsi. Konsekrowano świątynię w 1932 r. pod wezwaniem Zesłania Ducha Świętego.
    Świątynia była jednowieżowa, duża z wysokim dwuspadowym dachem, krytym gontem, nad ołtarzem - czterospadowym. Wejście stanowiła czworoboczna trójkondygnacyjna wieża-dzwonnica pod wysokim gontowym dachem namiotowym. †

Dekanat Nowogródek

Korelicze znane są od roku 1395. Od wieku XV wchodzą w skład powiatu nowogródzkiego, województwa nowogródzkiego Wielkiego Księstwa Litewskiego, były własnością książęcą. Następnie, w XVI w. należały do rodów Czartoryskich, o później Radziwiłłów. Od 1594 r. wspomina się je jako miasteczko. Po rozbiorach Rzeczypospolitej Polskiej od 1795 r. znalazły się w składzie Imperium Rosyjskiego. Po odzyskaniu w 1918 r. przez Polskę niepodległości są centrum gminy. W roku 1940 stają się miastem rejonowym ówczesnego obwodu baranowickiego, zaś od 1954 r. – centrum rejonowe obwodu grodzieńskiego. Informacji o korelickich świątyniach katolickich sprzed 1920 roku w archiwach na razie nie znaleziono. †

Dekanat Nowogródek

W 1741 r. Kazimierz Niesiełowski, kasztelan smoleński, założył altarię przy kościele w Horodziszczy (dziś rejon baranowicki), którą opiekowała się misja jezuitów Kolegium Nowogródzkiego. Nie później niż w latach 60. XVIII w. za zgodą biskupa wileńskiego Ignacego Masalskiego altaria została przeniesiona do worończańskiego kościoła.
    Drewniany kościół w Worończy, początkowo poświęcony pod wezwaniem Trójcy Najświętszej, został ufundowany przez Poniatowskich, w 1766 r. wspomniany jako już działający. Była to dwuwieżowa, pobudowana częściowo z drewna, częściowo z cegły świątynia na planie krzyża. Jej wnętrze zdobiło siedem ołtarzy – ołtarz główny z obrazem Matki Bożej Niepokalanego Poczęcia w pozłoconych srebrnych koronach (dokoła 4 wota), ołtarze św. Tadeusza i św. Józefa w sali modlitewnej i jeszcze po dwa ołtarze w każdej bocznej kaplicy. Nabożeństwa po dawnemu odprawiali tu jezuici, dla których został pobudowany dom misyjny. †

Dekanat Nowogródek

Pierwsza wzmianka, dotycząca miasteczka Mir, pochodzi z roku 1395. Książę Zygmunt, już jako wielki książę, przekazał Mir wileńskiemu kasztelanowi Sieńce Giedygoldowiczowi. Od roku 1434 dobra mirskie stały się posiadłością rodu Illiniczów, którzy zbudowali w Mirze późnogotycki zamek obronny, należący do największych i najbardziej okazałych tego typu budowli na dzisiejszej Białorusi. Drogą rodzinnych koligacji od roku1568 Mir trafił w ręce Radziwiłłów i w ich rękach pozostawał prawie trzysta lat, stając się jednym z klejnotów w koronie nieświeskiej ordynacji. W 1579 r. uzyskał częściowo prawa miejskie.
    W 1550 r. kościół wspominano jako czynną świątynię, jednak z tego samego okresu pochodzą wspomnienia o altariach, dlatego być może w poł. XVI w. kościoła tu jeszcze jednak nie było, altaria zaś były w kaplicy zamkowej. †

Dekanat Nowogródek

Kościół farny został ufundowany przez wielkiego księcia Witolda w roku 1395, niebawem po chrzcie Litwy.
    Wzniesiono świątynię u podnóża północnego skłonem Góry Zamkowej, w miejscu byłego pogańskiego kopca Pioruna. Poświęcona została pod wezwaniem Wszystkich Świętych.
    W 1422 r. w kościele farnym król Władysław Jagiełło wziął ślub z młodą Zofią, córką Andrzeja, księcia Holszańskiego. Dało to początek sławnej dynastii Jagiellonów.
    Probostwo w Nowogródku było dość zamożne, później król Stefan Batory przekazał fundusze kościoła Seminarium w Wilnie. Na początku świątynia była drewniana, dopiero na początku XVII w. dobudowano do niej dwie murowane kaplice w stylu gotyckim: pierwsza się mieściła z prawa od wejścia – Najświętszej Maryi Panny. Wwówczas umieszczono tu cudami słynący obraz Matki Bożej Śnieżnej, ozdobiony wieloma wotami. W XIX w. wspomina się ją jako kaplicę Bożego Ciała z obrazem Ostatniej Wieczerzy. Zachowała się w niej ciekawa pamiątka – płyta upamiętniająca Jerzego Rudaminę-Dussiackiego i towarzyszy broni, którzy zginęli w 1621 roku pod Chocimiem w bitwie z Turkami. Płyta została zamówiona w 1643 r. przez Jana Rudaminę–Dussiackiego, kasztelana nowogródzkiego, będącego bratem Jerzego. Drugą kaplicą była kaplica Anioła Stróża (w 1849 r. wspomniana jako niedawno poświęconą na cześć św. Antoniego), bliżej ołtarza, założona przez plebana Józefa Panikwickiego. W 1631 r. zarówno kaplice jak i ołtarz główny zostały poświęcone przez biskupa wileńskiego sufragana Jerzego Tyszkiewicza. Obydwie kaplice boczne miały statut altarii. †

Dekanat Nowogródek

Miejscowy kościół jest nie tylko reprezentantem prawdziwego gotyku w naszym kraju, ale i najstarszym przykładem tego stylu na obecnych ziemiach Białorusi. Około roku 1413 świątynię ufundował Jan Niemira, koniuszy Wielkiego Księcia Witolda, namiestnik połocki, właściciel dóbr Wsielub (właśnie na warunkach przyjęcia katolicyzmu Jan Niemira jako jeden z pierwszych bojarów litewskich otrzymał własny herb podczas sejmu w Grodnie w 1413r.). Według innych źródeł, świątynię zbudował jego syn Andrzej Niemira w 1433 r. (data ta jest uważana za oficjalną datę powstania kościoła, ten rok podaje również inwentarz z 1867 r.). Polski historyk Ochmański za datę powstania świątyni podaje rok 1471, a jego fundatorem – Mikołaja Niemirowicza, namiestnika witebskiego i smoleńskiego.
    Tak czy inaczej, murowany kościół został tu wzniesiony w pierwszej połowie XV w. i poświęcony pt. św. Jan Chrzciciela. Niestety, w swym pierwotnym wyglądzie świątynia się nie zachowała. Na początku raczej była prostokątną niepodzielną salą z pięciobryłową absydą, skierowana na wschód, z jedną zakrystią z północnej strony. Ściany, wyłożone z zewnątrz z cegły techniką gotyckiego murowania, posiadały wzmocnione kontrforsy. Nad całym wnętrzem górowały gwiaździste sklepienia, oparte na kolumnie w centrum kościoła. W głębi ścian południowo-zachodniego kąta zrobiono schody, które do końca XVIII wieku były drewniane, następnie już murowane, prowadzące na chory i dalej na poddasze. W poł. XVI w. ówczesny właściciel Wsielubia (od roku1540) wojewoda połocki Stanisław Dawojna ufundował ołtarze boczne – Przenajświętszej Trójcy (w 1543 r.) oraz św. Jerzego (1545 r.), tworząc przy nich oltarie. †