Parafii i świątynie

Piaski zawsze znajdowały się na ważnych szlakach. Z południa na północ w dawnych czasach przez to miasto przebiegał szlak królewski z Krakowa do Wilna, a Niemnem ze wschodu na zachód płynęły statki z towarami na Kowno i Królewiec. Położone na dużej, piaszczystej wyspie utworzonej przez rzekę Żelwiankę, Piaski były początkowo dużym dworem, który należał i do Chotkiewiczów, i do Sanguszków, i do Sapiegów... W 1680 roku w Piaskach powstał pierwszy drewniany kościół pw. Wniebowstąpienia Najświętszej Maryi Panny. Gospodarzami świątyni byli ojcowie dominikanie z Dereczyna, który w tym czasie, podobnie jak Piaski, należał do Sapiegów, ale samodzielnej parafii wówczas nie było. †

Rogoża – popularna w prawie wszystkich językach słowiańskich nazwa rośliny bagiennej, która wcześniej była szeroko stosowana w gospodarstwie. Z rogoży plecie się kosze, liny, robi się grubą szorstką tkaninę. Można ją nawet jeść. Oczywiste jest, że osady położone nad brzegami podmokłych małych rzek często nazywały się Rogoźnica lub Rogożnica. †

W pobliżu starego koryta Niemna, kilkadziesiąt kilometrów na północ od Grodna, znajduje się wieś Przewałka. Miejscowi mieszkańcy tradycyjnie wywodzą nazwę wioski od „zapadłego miejsca”, ponieważ w pobliżu znajduje się malownicza dolina Rajgorod, w której według legendy niegdyś znajdowało się duże miasto, które zapadło pod ziemię, ponieważ miejscowi mieszkańcy prowadzili niechrześcijańskie życie. Jedna z pierwszych historycznych wzmianek o miejscowości Przewałka pochodzi z 1609 roku, gdy to król Rzeczypospolitej Zygmunt Waza założył we wsi osobną parafię katolicką, nadając jej sześć włók ziemi. †

Nie ma w najbliższej okolicy Grodna miejscowości bardziej zachowanej niż nadniemeńska Łunna. Dziesiątki ceglanych „pożydowskich” kamiennych budynków, cerkiew prawosławna i ładny kościół niby wprowadzają w atmosferę początku XX wieku, gdy żydzi i przedstawiciele różnych wyznań chrześcijańskich pokojowo współistnieli na tej ziemi. Łunna miała szczęście i na sławne osobistości. Niejednokrotnie odwiedzała miejscowość królowa Bona Sforza, modliła się w miejscowym kościele słynna pisarka Eliza Orzeszkowa, pilnie zbiera historię Łunna współczesny jego kronikarz Leon Karpowicz… †

Wieś Krzemienica choć położona jest w rejonie zelwieńskim, to można ją śmiało zaliczyć do historycznej Wołkowyszczyzny. Powiat wołkowyski istniał bowiem w mniej lub bardziej niezmienionych granicach od XVI wieku aż do 1939 roku. Hojnie usiane krzemieniem wzgórza (stąd nazwa – Krzemienica) nie wydają się być szczególnie urodzajne, ale już 500 lat temu Krzemienicę określano jako bogaty dwór wielkiego księcia, który dzięki fundacji Zygmunta Starego dostarczył proboszczowi wołkowyskiemu dziesiątki beczek żyta, jęczmienia i gryki. Od około lat 60. XVI wieku Krzemienica znalazła się w rękach przedstawicieli szlacheckiego rodu Wolskich. Wolscy wiernie służyli Rzeczypospolitej na polach bitew, wysyłając do wojska ze swoich posiadłości 24 jeźdźców i 11 żołnierzy pieszych. †

Dziś w Przełomie, wiosce na malowniczych wzgórzach nadniemeńskich, oficjalnie mieszka około dziesięciu osób. Jeszcze pod koniec XIX wieku ludność wsi liczyła co najmniej 130 osób. Obecnie wieś jest w większości „zamieszkana” przez letników, a o jej przeszłości przypomina cmentarz katolicki oraz niewielka drewniana kaplica – filia parafii w Hoży, gdzie od czasu do czasu odbywają się nabożeństwa. †