Parafii i świątynie

Dekanat Lida

W latach 1920. tutaj powstała wspólnota katolicka, dzięki staraniom i ze środków której na wschodnim skraju wsi od 1927 toku rozpoczęto budownictwo kościoła, który na początku miał status filialnego od parafii lidzkiej. Świątynia została zbudowana z drewna bez szczególnych cech stylowych. W 1929 roku została tu erygowana parafia samodzielna. Kościół poświęcono 28 lipca 1929 roku pod tytułem podwójnym – Najświętszego Serca Pana Jezusa i św. Andrzeja Boboli.
    Świątynia jest trzynawowa, jednowieżowa, pokryta dachem dwuspadowym z dachówki metalowej, nad ołtarzem mieści się namiotowa sygnaturka. Nad wejściem znajduje się namiotowa czworoboczna wieża dzwonnica. Wejście jest poznaczone kruchtą. †

Dekanat Lida

Кościół pierwotnie poświęcony pod tytułem Pana Jezusa został tu założony w 1715 r. przez myśliwego Kołuszewskiego, dziedzica Niecieczy. Ostatni budynek świątyni, poświęcony pod tytułem Michała Archanioła, był zbudowany z drewna na ceglanych pobielonych słupach na starym cmentarzu w 1837 r. (gruntownie przebudowany, a na kamieniu wejściowym przed drzwiami do zakrystii zaznaczony jest 1821 r.) w stylu klasycznym przez marszałka Stanisława Łaskowicza, lidzkiego starostę powiatowego. Świątynia funkcjonuje do dzisiejszego dnia. Do lat 1860. przy kościele istniała szkółka parafialna oraz szpital fundowany przez Franciszkę Burżymowską, ks. Nosiewicza i ks. Sipajłę. Do tegoż czasu istniała także kaplica na cmentarzu.
    Kościół jest zbudowany w centrum wsi, orientowany ołtarzem na wschód. Świątynia na planie prostokąta z trójbocznym prezbiterium jest przykryta dwuspadowym dachem metalowym (nad ołtarzem – czterospadowym). Fasada główna jest wykonana w kształcie portyku czterokolumnowego (kolumny o przekroju okrągłym), kompozycja jest uwieńczona niedużą dwukondygnacyjną wieżyczką nad wejściem i sygnaturką nad prezbiterium. †

Dekanat Raduń

Po raz pierwszy są wspomniane w 1433 r. w liście wielkiego księcia Zygmunta Кiejstutowicza, w którym potwierdza on Janowi Gasztołdowi, iż Trokiele są jego własnością. Na końcu XVI w. tu osiedli jezuici, i od tamtych czasów do 1865 r. Trokiele wraz z Dworzyszczem stanowiły jedno gospodarstwo. Później należały do Nikitinych, Językowych.
    Zgodnie z tradycją, kościół pod wezwaniem Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny (Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny) został założony tutaj w 1500 r. wojewodą wileńskim Marcinem Gasztołdem. Zarówno pierwszy kościół, jak i nowe świątynie, które były zbudowane w tym miejscu w 1680 r. (po zniszczeniu w 1656 r. w czasie „krwawego potopu”, ponownie zniszczony przez pożar w 1674 r., przebudowany przez jezuitów w 1680 r. i konsekrowany 4 lipca 1687 r. przez biskupa Tarnopolu, sufragana prałata wileńskiego Gabriela Silnickiego) były drewniane. Jednak wtedy kościół stał w północnej części wsi, około 500-600 metrów od obecnego, w pobliżu szosy na Lipniszki. Na nowym miejscu, gdzie działa do dziś, również drewniany, kościół został wzniesiony w 1830 r. na środki miejscowego właściciela ziemskiego pana Stefana Niezabytowskiego, podkomorzego nowogródzkiego. Świątynię odnawiano na środki parafian w 1866 r., w 1928 r. (ściany oszalowano na zewnątrz i wewnątrz), w 1950 r. (dach kryty gontem był zamieniony dachem blaszanym). W swojej architekturze kościół ma cechy baroku i klasycyzmu.
    Jest to kościół halowy z pięciokątną absydą, flankowaną dwiema kwadratowymi zakrystiami, przykryty dachem dwuspadowym z biodrami nad ołtarzem. Biodrami jest przykryta również kruchta-babiniec, która jest zbudowana na wysokości gzymsu głównej objętości. Prawdopodobnie nad kruchtą niegdyś znajdowała się kondygnacja wieży-dzwonnicy, ale dziś nad spadami dachu wznosi się graniasta wzorzysta kopuła barokowa o niewielkich rozmiarach. †

Dekanat Raduń

Kościół parafialny zgadywany jest jak już działający w składzie dekanatu lidzkiego w połowie XVI w. (założony w 1553 r.). Możliwie ta świątynia zniknęła w czasie „potopu krwawego” 1654–1667 ll. lub została zlikwidowana, ponieważ uważana była za „najbiedniejszą”. Według niektórych danych, do momentu odrodzenia samodzielnej parafii funkcjonowała tu kaplica od parafii Wawiórka.
    Odrodzenie parafii odbyło się dopiero w 1917 r., kiedy to został tu zbudowany kościół drewniany, konsekrowany pod tytułem św. Linusa Papieża. W 1935 r. na miejscu drewnianego był wzniesiony kościół kamienny, który 23 września tego samego roku został konsekrowany przez prałata Bieliauskasa pod tytułem historycznym. Fundatorem świątyni był ks. Budreckis, budową kierował ks. Tucinos.
    Kościół z kamienia i cegły otynkowanej został zbudowany w dość eklektycznym stylu z wykorzystaniem stylizowanych form gotyckich. Jest to jednowieżowa świątynia halowa z półkolistą absydą z dwoma zakrystiami. Fasada główna, flankowana dwoma otynkowanymi pinaklami, zakończona jest potężną czworoboczną dzwonnicą nakrytą dachem czterospadowym z taką również sygnaturką. †

Dekanat Raduń

Wieś jest znana od 1529 roku, kiedy Janusz Kostewicz, wojewoda podlaski, wraz z żoną Marią założył tu parafię (przeniósł centrum parafii z Dubicz) i zbudował pierwszy drewniany kościół, konsekrowany pod tytułem Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny i św. Jerzego Męczennika. Później Nacza należała do Kiszków, Radziwiłłów.
    Ostatni budynek drewniany kościoła został zbudowany staraniem ks. Józefa Kuczewskiego i parafian w 1756 roku. Była to potężna świątynia trzynawowa z pięciokątną absydą, zorientowaną na zachód, flankowaną dwiema zakrystiami, z których południowa była rozszerzona. Kościół miał kryty gontem dach dwuspadowy z zastrzeszami i biodrami nad prezbiterium, który był uwieńczony ośmioboczną wieżą namiotową nad wejściem i dość wielką czworoboczną sygnaturką nad ołtarzem. W ołtarzu głównym umieszczona była znana z cudów figura Pana Jezusa Antokolskiego.
    W 1780 roku w Naczy, która w ten czas należała do pułkownika Tomasza Masalskiego, została wybudowana kaplica.
    Lecz drewniane budynki nie mogą stać wiecznie. W roku 1910 na fundację parafian w tym samym miejscu w centrum wsi wzniósł się majestatyczny dwuwieżowy kościół z czerwonej cegły w stylu modern o cechach neogotyku i neoromantyku. Jest to trzynawowa świątynia z dwupiętrowym transeptem (na dole znajdują się zakrystie, na górze – loży modlitewne) i półokrągłą absydą. Główna fasada jest oznaczona dwoma stromymi pięciokondygnacyjnymi (górna kondygnacja jest ośmioboczna, dolne są czworoboczne) wieżami-dzwonnicami pod wysokimi fasetowanymi iglicami. Kościół jest bogato zdobiony profilowymi pasami, niszami, stopniowymi systemami przyporowymi, szczytami, sygnaturką z cegieł kształtowych. Spiralne schody w kątach transeptu, które prowadzą do lóż modlitewnych, w objętości przechodzą w ośmiokątne wieżyczki namiotowe. Kościół został konsekrowany 26 kwietnia 1927 roku. †

Dekanat RADUŃ

Wieś jest znana od drugiej połowy XVIІ w. jako majątek Kołwaliszki w powiecie oszmiańskim, będący własnością rodu Prażmowskich. W jego skład wchodziły wieś Kołwaliszki i miasteczko Smolinsk (później Konwaliszki). Kościół Smolińskі zaznaczony jest w 1738 r. jak już działający i przypisany jako kaplica do parafii bieniakońskiej. Była to zbudowana na kształt centrycznej, prawdopodobnie ośmiobocznej rotundy świątynia. W ołtarzu świątyni był umieszczony obraz św. Anny. Na końcu ХІХ w. kaplica była zamknięta z niewiadomych przyczyn. †