Parafii i świątynie

Dekanat Oszmiana

Kościół pw. Świętych Apostołów Piotra i Pawła ufundowany został w połowie XVI w. (wzmianka o nim z 1550 r. mówi o nim jako o czynnym) przez Henryka Dukszę i Dowgirda. Pod koniec XVI w. został przekształcony w zbór kalwiński, jednak w 1646 r. dzięki staraniom kanonika ks. Pawła Klanczkowskiego świątynia ponownie została kościołem (katolicy pobudowali nową świątynię, a zbutwiały budynek kalwińskiego zboru stał jeszcze w 1716 r.). Podczas "najazdu" wojska moskiewskie zniszczyły kościół. Nową świątynię odbudowano w 1692 r. ze środków córki Bogusława Radziwiłła.
    Początkowo świątynie były drewniane, a czynny także dzisiaj kościół neogotycki z czerwonej cegły zewnętrznej został pobudowany w latach 1854-1875 ze środków ówczesnego właściciela majątku i dziedzica Nowosiołek hrabiego Adama Gutten-Czapskiego i jego syna, również Adama, dzięki pomocy parafian. Pierwsze nabożeństwo odbyło się 12 grudnia 1875 r. (obok do 1884 r. stała jeszcze czasowa kaplica drewniana, potem została rozebrana ona dla ogrodzenia kościoła). †

Dekanat Oszmiana

Kościół pw. św. Jana Chrzciciela w Holszanach został założony w XV w. przez księcia Algimuntowicza Holszańskiego. Niektóre źródła podają, że w XVI w. nowi właściciele Holszan, protestanci Sapiedzy, zamienili kościół na zbór kalwiński, jednak w 1550 r. świątynia katolicka znowu weszła w skład diecezji wileńskiej. W końcu XVI w. drewniana świątynia w centrum miasteczka została zamieniona na kamienny kościół, który w 1596 r. biskup wileński Eustachy Wołowicz konsekrował pod historycznym wezwaniem. Była to świątynia trzynawowa z dwiema wieżami z rozwiniętym transeptem i półokrągłą apsydą orientowaną na wschód. Podłoga była wysłana cegłą, dach pokrywała płaska dachówka.
    W 1618 r. Paweł Sapieha, stajenny WKL i starosta oszmiański (od 1623 r. podkanclerz WKL), ówczesny właściciel zamku i miasteczka, zaprosił do Holszan ojców franciszkanów konwentualnych, dla których przy kościele założył klasztor. Kościół został całkowicie przebudowany i poświęcony 6 sierpnia tegoż roku. W 1637 r. było tu 15 zakonników, w studium zakonnym 6 uczniów uczyło się retoryki i logiki. Początkowo klasztor należał do polskiej prowincji zakonu, a po 1686 r. – do litewskiej. W 1687 r. konwent należał do kustodii oszmiańskiej. W Holszanach w latach 1742, 1787 i 1829 odbywały się kapituły prowincji. Franciszkanie holszańscy mieli rezydencję przy kościele w Bogdanowie (do 1792 r.), w XVIII w. przy klasztorze czynna była szkoła parafialna. Parafia w Holszanach zawsze wchodziła w skład dekanatu oszmiańskiego. †

Дэканат Ашмяны

Po pojawieniu się tu, „w puszczy, gdzie sama Matka Boża wskazała”, cudownego obrazu Matki Bożej Boruńskiej (obraz włoskiej szkoły jest znany od drugiej połowy XVII w.), w miasteczku fundatora Mikołaja Pieslaka w 1691 r. (1692 r.) została wzniesiona drewniana cerkiew greckokatolicka na cześć słynnego obrazu oraz założony klasztor zakonu bazylianów. W latach 1700-1707 (1695 r.) pobudowano kamienną świątynię, którą po pożarze 1715 r. odnowił na własne koszty Lew Kiszka. W tym też 1715 roku w Borunach powstała samodzielna parafia, a kościół został konsekrowany. W latach 1747-1757, zgodnie z projektem architekta bernardyna Aleksandra Osikiewicza, poprzednia świątynia weszła w skład nowej i została centralną nawą nowo pobudowanego kościoła, w centrum Borun wzniosła się potężna bazylika w stylu wileńskiego baroku. Jednak nawet po rekonstrukcji trwającej w latach 1760-1770, kościół nie został taki, jaki był zaprojektowany. †

Dekanat Oszmiana

W źródłach kronikarskich wzmianka o tej wsi pochodzi z XIII w. Kościół pw. Świętych Apostołów Piotra i Pawła założony został około 1495 r. lub nieco później – w XVI w. W 1503 r. Mikołaj Butrym, właściciel majątku, ozdobił wnętrze świątyni. W 1510 r. pani Jadwiga, córka szlachcica Jerzego Juchnowicza, powiększyła fundusz początkowy. A Barbara Butrym, wdowa po Mikołaju, w 1518 r. "za zgodą króla Zygmunta I podniosła Graużyszki do statusu miasteczka". W 1547 r. fundusz kościelny powiększyła Jadwiga Zienowicz. W 1650 r. na środki Eustachego Kierdeja, których ród był właścicielem Graużyszek od 1641 r., powstał nowy kościół. Jednak, ze zdjęć pochodzących z XX w. wynika, że świątynia ta zmieniała swój wygląd zewnętrzny także później – w wiekach XVIII, XIX, XX. W I poł. XIX w. przy kościele czynna była szkoła parafialna. †