Parafii i świątynie

Dekanat Iwje

Kościól parafialny (od XVI w. w składzie dekanatu Oszmiańskiego) wspomina się tu jako własność rodu Surwiłów już w 1500 r. Według innych danych był założony w 1510 r. Oświecony pod tytułem św. Jana.
    W środku XVI w. majątek Surwiliszki został podzielony między Surwiłami i Gajkami. Przy tym na swojej części majątku Jan Gajka (zmarł nie wcześniej 1569 r.), kasztelan brzeski i starosta trabski, zdecydował się zbudować oddzielny kościół, lecz nie zdążył tego zrobić. Wolę zmarłego wykonała jego żona Róża z Zyczyłów, zbudowawszy świątynię w 1591 r. Nowy kościół został poświęcony pod tytułem Trójcy Przenajświętszej. W 1603 r. świątynię wyposażył Bogdan Koryzno. Wówczas przy kościele działała altaria. †

Dekanat Iwje

Juraciszki są znane już od XVI w., jednak parafia katolicka została tu organizowana tylko w Dwudziestoleciu Międzywojennym (chociaż według miejscowego podania cerkiew, która i teraz funkcjonuje w centrum wsi, została przerobiona w 1839 r. ze świątyni unickiej, która w swoim czasie była kościołem). Pierwszy kościół został tu pobudowany w 1937 r. i konsekrowany pod tytułem Przemienienia Pańskiego przez arcybiskupa wileńskiego Romualda Jałbrzykowskiego 9 czerwca 1938 r. Była to drewniana świątynia, wnętrze której na trzy nawy było podzielone kwadratowymi w podstawie słupami.
    Pierwszym proboszczem został ks. Antoni Twardowski. Podczas okupacji hitlerowskiej nowy proboszcz ks. Wincenty Stryżniewski był aresztowany, posadzony do lidzkiego więzienia, a 10 marca 1943 r. rozstrzelany razem z innymi kapłanami.
    Za czasów radzieckich kościół był zniszczony, a później zrujnowany w 1955 r. (dzisiaj na tym miejscu znajduje się stancja autobusowa). Lecz w naszych czasach świątynia znowu się odradza. Od 1991 r. wierni gromadzili się na nabożeństwa w kaplicy – specjalnie przystosowanym pomieszczeniu byłej drewnianej szkoły. A od 2002 r. w centrum wsi według projektu architektów br. Bello Lani SVD, dr. Karola M. Rufa i Sergiusza Miadzia rozpoczęto budownictwo potężnej kamiennej świątyni z żółtej cegły na zewnątrz. Od końca lata 2004 r. w kościele stale są odprawiane nabożeństwa, lecz konsekracja świątyni jest zaplanowana po uporządkowaniu wnętrz i terenu kościelnego. †

Dekanat Iwie

W źródłach pisemnych osiedle jest znane z XV w., z 1940 r. wspomina się jak własność Gasztoldów, z 1549 r. – Radziwiłłów, z 1569 r. – własność królewska, a z 1766 r. – Zieniewiczów. W XVI–XVIII ww. Traby są centrum starostwa, miasteczkiem.
    Parafia trabska jest najstarsza w dekanacie Iwiejskim. Kościół parafialny pod tytułem Narodzenia Najświętszej Maryi Panny został założony przez Marię (Marynę) Holszańską w 1410 r. Nowa drewniana świątynia została zbudowana z fundacji kanclerza litewskiego i wnuka pierwszej fundatorki Albrechta Gasztolda (+1539) w 1534 r. Z tamtych czasów przy parafii pracowała szkoła katolicka. Marszałek Albrechta Gasztolda Jakub Krabanowicz powiększył fundusz kościelny, a sam Gasztold w 1538 r. założył tu misjonarię na 5 kapłanów i 1 kleryka. W 1543 r. żona Gasztolda także powiększyła fundusz.
    Do parafii trabskiej dekanatu Wiszniewskiego (teraz parafia w dekanacie Oszmiańskim) w XIX w. należały kaplice w Ładziecieniatach, Tokaryszkach i Cieniukowszczyźnie (teraz par. Juraciszki), Jancewiczach (teraz par. Bakszty) oraz na miejscowym cmentarzu. Działała szkoła parafialna, ilość parafian nie przewyższała 4000 wiernych. †

Dekanat Wołkowysk

Kościół w Wołkowysku został założony w latach 1400. przez wielkiego księcia WKL Witolda, który uposażył parafię wsią Jasienowica. Pierwotnie kościół był konsekrowany pod tytułem św. Mikołaja. Drewniany budynek świątyni był palony przez Krzyżaków (1409 r., 1413 r.) i Tatarów (1504 r.), ale na nowo odbudowywał się dzięki królewskim, magnackim i szlacheckim funduszom. Fundusz Witolda został pomnożony przez królów Kazimierza i Aleksandra Jagiellonów. W roku 1511. król Zygmunt I stwierdził fundusz i nadał kościołowi status fary, oprócz tego w 1516 r. on wyzwolił od podatków należącą kościołowi karczmę. W 1523 r. kanonik wileński ks. Wacław Czyrka zapisał na farę wołkowyską swój majątek dziedziczny Kupaliszcze oraz karczmę w Wołkowysku. †