Parafii i świątynie

Nie ma w najbliższej okolicy Grodna miejscowości bardziej zachowanej niż nadniemeńska Łunna. Dziesiątki ceglanych „pożydowskich” kamiennych budynków, cerkiew prawosławna i ładny kościół niby wprowadzają w atmosferę początku XX wieku, gdy żydzi i przedstawiciele różnych wyznań chrześcijańskich pokojowo współistnieli na tej ziemi. Łunna miała szczęście i na sławne osobistości. Niejednokrotnie odwiedzała miejscowość królowa Bona Sforza, modliła się w miejscowym kościele słynna pisarka Eliza Orzeszkowa, pilnie zbiera historię Łunna współczesny jego kronikarz Leon Karpowicz… †

Wieś Krzemienica choć położona jest w rejonie zelwieńskim, to można ją śmiało zaliczyć do historycznej Wołkowyszczyzny. Powiat wołkowyski istniał bowiem w mniej lub bardziej niezmienionych granicach od XVI wieku aż do 1939 roku. Hojnie usiane krzemieniem wzgórza (stąd nazwa – Krzemienica) nie wydają się być szczególnie urodzajne, ale już 500 lat temu Krzemienicę określano jako bogaty dwór wielkiego księcia, który dzięki fundacji Zygmunta Starego dostarczył proboszczowi wołkowyskiemu dziesiątki beczek żyta, jęczmienia i gryki. Od około lat 60. XVI wieku Krzemienica znalazła się w rękach przedstawicieli szlacheckiego rodu Wolskich. Wolscy wiernie służyli Rzeczypospolitej na polach bitew, wysyłając do wojska ze swoich posiadłości 24 jeźdźców i 11 żołnierzy pieszych. †

Dziś w Przełomie, wiosce na malowniczych wzgórzach nadniemeńskich, oficjalnie mieszka około dziesięciu osób. Jeszcze pod koniec XIX wieku ludność wsi liczyła co najmniej 130 osób. Obecnie wieś jest w większości „zamieszkana” przez letników, a o jej przeszłości przypomina cmentarz katolicki oraz niewielka drewniana kaplica – filia parafii w Hoży, gdzie od czasu do czasu odbywają się nabożeństwa. †

Kościół parafialny w Kozłowiczach, podobnie jak wiele świątyń na Białorusi, ma trudną historię.

Zaścianek Kozłowicze, podobnie jak sąsiedni majątek Wiercieliszki, w połowie XIX wieku był w posiadaniu szlachcica, oficera armii carskiej Aleksandra Świeczyna. W 1843 roku jego żona Aleksandra ze starożytnego niemieckiego rodu Bispingów kupiła folwark Kozłowicze, który został przyłączony do ich dużego majątku w Wiercieliszkach. Od końca XVIII wieku w Kozłowiczach istniał niewielki drewniany kościół grekokatolicki. Z wykazu inwentarza parafian kościoła w Kozłowiczach z 1824 roku wynika, że należało do niego 341 parafian ze wsi Toboła i Skołobowa oraz niewielka część z okolic szlacheckich Ejsmonty, Oleńczyce i Kozłowicze. W zachowanych księgach metrykalnych można znaleźć zapis o miejscowej szlachcie: Bylczyńskich, Czerniawski, Dawidowiczów, Ejsmontów, Gorbaczewskich, Kamińskich, Kuczyńskich, Mińczycach, Stankiewiczach, Strupińskich, Tołoczkach i in. Wynika z tego, że parafianie dzielili się na chłopów pańszczyźnianych i miejscową szlachtę, której część pozostała unicka, a czasami była rzymskokatolicka, ale nadal odwiedzała unicką świątynię. †