Парафіі і святыні

Дэканат Смаргонь

У пісьмовых крыніцах Крэва вядома з ХIII ст. як сталіца Нальшчан, з пачатку XIV ст. – Крэўскага княства. З 1338 г. належала Альгерду, потым Ягайлу. На мяжы ХIII – XIV стст. тут быў пабудаваны замак, руіны якога захаваліся да сённяшняга часу. У 1385 г. у Крэўскім замку была заключана знакамітая унія, якая дала пачатак хросту апошняга паганскага народа ў Еўропе – жмудзінаў – і пашырэнню каталіцтва на землях ВКЛ.
    Гэта адна з першых парафій, якая была заснавана на тэрыторыі сучаснай Беларусі пасля Крэўскай уніі. У 1387 г. на ўзвышшы каля замка быў узведзены касцёл пад тытулам св. Яна Хрысціцеля. Заснавальнікам парафіі і фундатарам касцёла стаў сам кароль Уладзіслаў Ягайла. У 1468 г. Юрый і Ганна Гетоўтавічы ўпасажылі алтар у гонар сваіх патронаў, свв. Юрыя і Ганны. Гэта лічыцца першым узгадваннем пра касцёл у Крэве. †

Дэканат Ашмяны

   Болтуп

Маёнтак вядомы з XVI ст. як уласнасць Сташкевічаў, потым – Маляевічаў, Віламовічаў, Верашчакаў і інш. У 1806 г. уладальнікам Болтупа стаў Енджэй Снядзецкі (+1838), вядомы ўрач, хімік і філосаф. Мясцовая капліца, як ужо дзеючая ад ашмянскай парафіі, адзначаецца з 1910-х гг. Магчыма, яна дзейнічала ў палацы Снядзецкіх.

   Святы Дух (ад 1949 г. Будзёнаўка)

З XVIII ст. (магчымая дата ўзвядзення – 1782 г.) тут была вядома капліца ад ашмянскай парафіі, але ўжо напрыканцы стагоддзя ўзгадваецца як “надруйнаваная”. Потым звесткі аб ёй увогуле губляюцца. †

Дэканат Ашмяны

Кляштар дамініканаў і касцёл Найсвяцейшай Тройцы

Кляштар ордэна братоў-прапа­вед­нікаў быў зафундаваны ў Ашмянах Анджэем Пачабутам, пісарам земскім ашмянскім і яго жонкай Даротай з Аборскіх у 1667 г. Драўляны комплекс быў узведзены ў паўночнай частцы гандлёвай плошчы, па былой вул. Жупранскай. Апошні касцёл пад тытулам Найсвяцейшай Тройцы быў пабудаваны пасля пажару ў 1797 г. Кляштар быў разлічаны на 12 манахаў, пры кляштары дзейнічала школа на 10 вучняў.
    У гісторыі святыні памятная тра­гічная дата 15 красавіка 1831 г., калі расійскія вайскоўцы пасля сутычкі з паўстанцамі забілі ў горадзе каля 500 жыхароў, якія хаваліся ў касцёле, у тым ліку дзяцей і жанчын. †

Дэканат Ашмяны

Першае ўзгадванне пра Ашмяны, як пра замак князёў Вялікага Княства Літоўскага, датавана 1340-мі гадамі. З 1399 г. гэта ўжо горад. Магдэбургскае права Ашмяны атрымалі ў пач. XVI ст., стаўшы цэнтрам аднайменнага павета і дэканата. Ашмянская парафія адна з першых у Беларусі, што былі заснаваны каралём Уладзіславам Ягайлам адразу пасля Крэўскай уніі 1385 г.

У XVI ст. горад быў перанесены на пару кіламетраў на захад – так з’явіліся Старыя і Новыя Ашмяны. Старыя Ашмяны набыў ордэн францішканаў і там быў заснаваны кляштар ордэна, таму да нашых дзён гэтае прадмесце мае назву Францішканы. А ў Новых Ашмянах на гандлёвай плошчы быў узведзены парафіяльны касцёл. Такім чынам да XVII ст. у горадзе дзейнічалі дзве самастойныя парафіі – і ў Новых, і ў Старых Ашмянах. У сярэдзіне XVI ст. у Ашмянах дзейнічала ажно 6 альтарый, гэта абсалютны рэкорд у Віленскай архідыяцэзіі. У XVII ст. у горадзе быў заснаваны і кляштар дамініканаў. З 1795 г., з апошнім падзелам Рэчы Паспалітай, Ашмяны ўвайшлі ў склад Расійскай імперыі. У XIX ст. абодва кляштары былі зачынены, але парафіяльны касцёл захаваўся. Засталіся Ашмяны і цэнтрам деканата, хоць колькасць парафій значна скарацілася. †