У бягучым годзе Галіна і Рамуальд Ражко адсвяткавалі сваё залатое вяселле. Яны выхавалі шасцёра дзяцей, перажылі страту сына, сумленна працавалі – і ўсё гэта з верай у Бога. Цяпер сужэнцы працягваюць з радасцю прымаць на лета ўнукаў у вёсцы Старадубавая, дзе маюць гаспадарку.

50 гадоў – як Вы глядзіце на гэты час?
    Рамуальд: З задавальненнем. Як гавораць, столькі пражыць сумесна і ні разу не пасварыцца – гэта неверагодна. Канешне, былі і ў нас агрэхі – моманты, што раззлуешся трохі. Але мы хутка адыходзілі. Не было такога, каб некалькі дзён ці тыдняў не размаўлялі, каб глядзець адзін на аднаго не маглі. †

Адзін выпадак магу расказаць. Мы тады толькі ажаніліся. Я вучыўся на завочным у інстытуце і мусіў пільна зрабіць заданне. А тут Галя прыходзіць і пачынае канькаць: “Я да мамы хачу, давай хоць на 5 хвілін пад’едзем”. Згадзіўся. Селі на матацыкл, трохі ад’ехаліся. “Ой, дакументаў не ўзяў!” – успомніў я і, развярнуўшыся, вярнуўся дадому. Прыехаў, паставіў матацыкл пад сцяну ды кажу: “Пасядзі, я зараз”. А сам сеў і стаў пісаць, займацца. Яна чакала, чакала… Чую: прыйшла, адчыніла дзверы, злосна паглядзела, зачыніла і больш не прыходзіла. Пазней спыталася ў мяне, чаму так зрабіў. А я адказаў: “Галя, ты можаш зразумець, што мне трэба гэта зрабіць і заўтра адвесці?”. І ўсё ўжо было ў парадку.
   
    Колькі Вам было гадоў, калі ажаніліся?
    Галіна: Мне было 22, а Раману 28 – на 6 гадоў старэйшы.
   
    А як і дзе Вы пазнаёміліся?
    Галіна: Ведаем адзін аднаго са школы. Я ў Падліпкі хадзіла з першага класа, а ён прыйшоў у 8-ы. Пасля 10-га паступіў у тэхнікум, а затым у армію пайшоў, і мы не бачыліся.
    Я, як скончыла тэхнікум, у краме тут працавала. Раман прыйшоў з бацькам нешта купляць: у ваеннай форме, “прыгажун мужчына”. І штосьці мне заклініла, я памылілася. Ён нічога не сказаў. А бацька ўсміхнуўся і папрасіў пералічыць яшчэ раз. Я ўжо зразумела, што няправільна палічыла, і тады не толькі твар, але і вушы ў мяне чырвоныя ад сораму сталі (смяецца – заўв. аўт.).
    Застаўся ён тут працаваць. Танцы ў клубе, на рэпетыцыі хадзілі… Так паціху раз правёў дадому, другі раз. А потым пост. Прыйдзе ў магазін, купіць – і нічога. Я ўжо думала, што ўсё, прайшла любоў. “Ну, не – значыць не”. Ужо да мяне і другі хлопец стаў падыходзіць… А пасля Раман аб’яўляе, што ў посце мама яму не дазваляла хадзіць да дзяўчат. Рамуальд: Бацькі строгія былі: пост ёсць пост. І яе бацькі, і мае.
   
    Вы адразу і вянчаліся, і распісваліся?
    Галіна: Мы распісаліся 17-га ў Падліпках у сельсавеце. Гэта была субота. А 25-га, у нядзелю, адкрыта павянчаліся.
    Рамуальд: Атэізм быў тады, канешне.
    Галіна: Пасля нас дзесьці ў райкоме “вывесілі”, што жаніліся так.
   
    А як рашыліся ў такі час?
    У Вас не стаяла пытанне, каб не вянчацца?
    Аднагалосна: Не, не стаяла.
    Галіна: Раман не быў партыйным. У камсамоле, але непартыйны. Адзінае, калі Ваню хрысцілі – пятае дзіця, – то ўтаілі. Рамана правяралі на працы. Ён прыязджаў сюды з горада, мы разам ездзілі на Імшу, а назаўтра ўжо начальства ведала, што ён быў у касцёле. Але заўсёды казаў, што мае сталых бацькоў і павінен іх адвезці туды.
    Рамуальд: Мяне нават сакратар райкома камсамола выклікаў па гэтым пытанні. А я гаварыў так: “У вас бацькі ёсць? Вы іх паважаеце? Што ў нас напісана наконт бацькоў у Канстытуцыі нашай альбо ў Евангеллі? Шануй сваіх бацькоў. Вось я і шаную іх. Мне тата купіў аўтамабіль і сказаў: «Сынок, бяры гэтую машыну, але ты павінен пры любых абставінах нас з мамай адвезці да касцёла». І гэты іх завет я выконваю. Што яшчэ ад мяне трэба? Я што, п’ю на працы?
    Не выконваю сваіх абавязкаў па службе? Паглядзіце, прэміі кожны раз атрымліваю, падзякі”. І на Канстытуцыю спасылаўся. Казаў: “У нас у Канстытуцыі ясна запісана, што незалежна ад веравызнання, ты можаш выбірацца ў любыя органы савецкай улады”.
    Па сутнасці, да перабудовы ў мяне ўвесь час было змаганне з партыяй. Я меў такія аргументы, што мог даваць адпор і пастаянна адкрыта ездзіў у касцёл. Сваю работу ведаў, людзей паважаў, і яны мяне паважалі, начальства паважала. Калі шлюб браў, сябар замовіў аўтобус у аўтобусным парку.
    Галіна: Мы на хутары жылі, кругом лес. Прыехаў галоўны інжынер, галоўны аграном, старшыня сельсавета. Яны спілавалі бярозу і перавалілі праз дарогу, аўтобус пад’ехаў і стаў. Сват прыляцеў, пачаставаў іх – бярозу адцягнулі.
    Старшынёй сельсавета была мая аднакурсніца з тэхнікума. Яна потым казала, што я “распісвацца прыехала ў спадніцы, а на шлюб апранулася, як каралева”. На тыя часы ў мяне была прыгожая сукенка, з люрэксам. Дваюрадны брат з Польшчы матэрыял прывёз.
    Рамуальд: Ты і сама была прыгожая. І цяпер засталася.
   
    Часта пары спярша прыціраюцца адно да аднаго. Вы, калі пачыналі жыць разам, сварыліся?
    Галіна: Не сварыліся. Хіба што я на пачатку папускала. Нават больш у адносінах не да мужа, а да бацькоў, пакуль жылі разам. Пасля муж атрымаў кватэру, перабраліся ў Гродна. У нас тады было пяцёра дзяцей. Потым ізноў вярнуліся назад (у в. Старадубавая – заўв. аўт.).
    Рамуальд: Самы галоўны складнік таго, што мы так доўга разам, – уменне саступаць і разумець адзін аднаго. І я мог папсіхаваць трохі, і яна. Мы тут пабурчалі, тут абняліся, пацалаваліся і пайшлі спаць. Канешне, у жыцці было рознае: і белыя палосы, і чорныя.
    Галіна: Чорныя палосы… Самае наша вялікае гора – гібель сына Паўла. Ён скончыў тэхнічны каледж у Гродне. Пасля паступіў у БНТУ (Беларускі нацыянальны тэхнічны ўніверсітэт – заўв. аўт.). Адвучыўся на стацыянары і атрымаў скіраванне на Мінскі трактарны завод у аддзел галоўнага канструктара. Стаў там працаваць.
    У той дзень праходзіла нейкае спаборніцтва па футболе. Паўлік таксама там быў. Потым яны кампаніяй неяк аказаліся каля трактарнага завода, у кафэ, была вечарына. Адтуль яму трэба было ў супрацьлеглы бок ісці, але чамусьці накіраваўся ў іншы і – апынуўся на рэльсах.
    Я дагэтуль лічу, што Паўлік не сам туды пайшоў… Спісалі на неасцярожнасць. Мы яго нават не бачылі, бо цела было надта параненае. Так і пахавалі. Усё яшчэ не верыцца, што ён там ляжыць… Гэта для нас загадка, і думаю, што калі-небудзь яна праясніцца.
    Рамуальд: Якія там былі абставіны, што там здарылася – ніхто не ведае. Факт, што дадому сын не дайшоў. Я ездзіў у Мінск пасля пахавання, задаваў пытанні, але не атрымаў канкрэтных адказаў. Гэта быў самы змрочны час.
   
    Як Вы захавалі сваю сям’ю? Як у такіх сітуацыях дапамагчы адно аднаму? Бо не ў кожнай пары атрымліваецца перажыць страту дзіцяці.
    Рамуальд: Дзеля дзяцей. Жыццё працягваецца.
    Галіна: У нас нават гаворкі не ішло, што разыдземся. Аднойчы ў касцёле на Дзевятоўцы я не магла стрымаць слёз.
    А. Вальдэмар Слота які быў у той час пробашчам, убачыў, што я плачу, і пасля Імшы падазваў да сябе. Сказаў тады:
    “Спадарыня, даверцеся Богу. Ён забірае чалавека ў найбольш адпаведны час. Гэта значыць, што ваш сын дарос да Неба і гатовы да сустрэчы з Панам. Бог бачыць будучыню. Магчыма, Павел пазней учыніў бы нейкі грэх. Пан яго ад гэтага засцярог. Даверцеся Богу”. Такія былі яго словы, і яны мне трохі камень з душы скінулі.
   
    Як не разысціся, калі расчараваўся ў другім чалавеку? Як паверыць, што можна жыць адзін з адным, і гэты адзін чалавек будзе цікавы другому да канца жыцця?
    Галіна: Давяраць і думаць аб тым, што ты выбраў чалавека на ўсё жыццё. Прысягнуў, што не пакінеш яго ажно да смерці.
    Мы жаніліся па любві, як гаворыцца. Перад гэтым сябравалі тры з паловай гады. Мы ведалі, што жэнімся на ўсё жыццё. Колькі нам Бог вызначыў, столькі і пражывём. І ніколі не было такой думкі – каб адысці.
    Рамуальд: Неабходны сакрамант сужэнства. Трэба, найперш, усведамляць, што выбіраеш чалавека на ўсё жыццё. Відавочна, не могуць ужыцца пары, дзе кожны хоча камандаваць. Яны не ўступаюць адзін аднаму, і гэта пачынае злаваць. Пачынаюцца склокі, нянавісць – і людзі разводзяцца. Я так мяркую.
    Галіна: Многія разводзяцца праз рэўнасць. У нас ніколі не было рэўнасці, як і поваду для яе.
    Рамуальд: Было такое, што паеду на сесію на месяц, вяртаюся, а мне шэпчуць, што Галя хадзіла туды ці туды. Адной асобе, памятаю, груба адказаў, а так жартамі: “Я цешуся, калі на маю жонку яшчэ звяртаюць увагу”. У нас не было кантролю, усё было пабудавана на даверы.
    Так сужэнства і захоўваецца: давер адзін да аднаго, вера ў Бога. Мы Імшаў не прапускалі. Я вось і ў Мінску, калі ў камандзіроўках быў ці на курсах, то заўсёды заходзіў у Чырвоны касцёл. Мужыкі пытаюцца ў нядзелю: “Куды ты?”. Я ўсім не распавядаў, з адным калегам дзяліўся, што на Імшу іду, і ён разумеў. Перад іншымі казаў: “Мужыкі, пачакаем яго. Справы мае”. Вяртаўся я, тады і стол накрывалі, сядалі, па чарачцы выпівалі, вось так і вечар праходзіў.
    Дзе бываў, не прамінаў, каб у касцёл зайсці.
   
    Цяпер многія пары не разумеюць, навошта распісвацца і навошта вянчацца. Як бы Вы адказалі на гэтае “навошта”?
    Галіна: Хіба нам у дзяцінстве ўлажылі, што жыць без шлюбу – гэта вялікі грэх. Мы старой закалкі.
    На 25 гадоў шлюбу на Дзевятоўцы нас ксяндзы бласлаўлялі. У той час тры месяцы было нашай малодшай дачцэ Вераніцы. Яна нарадзілася, калі я мела 47 гадоў, а Раман – 54. Для ўсіх, канешне, гэта быў шок, а для нас – падарунак на сярэбранае вяселле. На 30-ую гадавіну мы таксама Імшу запісвалі, блаславіў нас святар. На 40-годдзе былі ў Адэльскім касцёле. Цяпер вось на 50-годдзе. Я лічу, што мы пражылі так з Богам, з Божым бласлаўленнем.
    Мае бацькі таксама 50 гадоў сужэнства святкавалі ў касцёле. І Рамана бацькі 50 гадоў разам пражылі, таму мы шчаслівыя.
    Рамуальд: Я лічу, што мы гэтыя 50 гадоў прайшлі з годнасцю, вытрымалі ўсе выпрабаванні.