Парафіі і святыні

Дэканат Ашмяны

Касцёл пад тытулам св. Яна Хрысціцеля ў Гальшанах быў заснаваны яшчэ ў XV ст. князем Альгімунтавічам Гальшанскім. Ёсць звесткі, што ў XVI ст. новыя валадары Гальшанаў, пратэстанты Сапегі, прыстасавалі касцёл пад кальвінскі збор, аднак у 1550 г. каталіцкая святыня зноў узгадваецца ў складзе Віленскай дыяцэзіі. Напрыканцы XVI ст. драўляны храм у цэнтры мястэчка быў заменены каменным касцёлам, які ў 1596 г. кансэкраваў пад гістарычным тытулам віленскі біскуп Яўстафій Валовіч. Гэта быў дзвюхвежавы трохнававы храм з развітым трансептам і паўкруглай апсідай, арыентаванай на ўсход. Падлога была выслана цэглай, дах пакрывала пляскатая чарапіца.
    У 1618 г. Павел Сапега, стайнік ВКЛ і ашмянскі стараста (з 1623 г. падканцлер ВКЛ), тагачасны ўладальнік замка і мястэчка, запрасіў у Гальшаны айцоў францішканаў канвентуальных, для якіх пры касцёле заснаваў кляштар. Касцёл пры гэтым быў капітальна перабудаваны і асвечаны 6 жніўня таго ж года. У 1637 г. тут было 15 манахаў, у манаскай студыі 6 вучняў вывучалі рыторыку і логіку. Спачатку кляштар належаў да польскай правінцыі ордэна, а пасля 1686 г. – да літоўскай. У 1687 г. канвент увайшоў у Ашмянскую кустодзію. У Гальшанах адбываліся капітулы правінцыі – у 1742, 1787 і 1829 гг. Гальшанскія францішкане мелі рэзідэнцыю пры касцёле ў Багданаве (да 1792 г.), у XVIII ст. пры кляштары дзейнічала парафіяльная школа. Парафія ў Гальшанах заўсёды ўваходзіла ў склад Ашмянскага дэканата. †

Дэканат Ашмяны

Пасля з’яўлення тут, “у пушчы, дзе сама Маці Божая паказала”, цудадзейнага абраза Маці Божай Барунскай (абраз італьянскай школы вядомы з другой паловы XVII ст.), у мястэчку па фундацыі Мікалая Песляка ў 1691 г. (1692 г.) была ўзведзена драўляная грэка-каталіцкая царква ў гонар знакамітага абраза, а таксама быў заснаваны кляштар ордэна базыльянаў. У 1700-1707 гг. (1695 г.) быў пабудаваны ўжо каменны храм, які пасля пажару 1715 г. аднавіў на свае сродкі Леў Кішка. У тым жа 1715 г. у Барунах была заснавана самастойная парафія, а касцёл быў кансэкраваны. І, нарэшце, у 1747-1757 гг., паводле праекта архітэктара бернардына Аляксандра Асікевіча, увабраўшы ў сябе папярэднюю святыню, якая стала цэнтральнай навай новазбудаванага касцёла, у цэнтры Барунаў узнеслася велічная базіліка ў стылі віленскага барока. Аднак нават пасля рэканструкцыі 1760-1770 гг. касцёл так і не стаў такім, якім яго задумалі дойліды. †

Дэканат Ашмяны

У летапісных крыніцах вёска згадваецца ў ХIII ст. Касцёл пад тытулам святых апосталаў Пятра і Паўла заснаваны каля 1495 г. ці трошкі пазней – у XVI ст. У 1503 г. Мікалай Бутрым, уладальнік маёнтка, упрыгожыў інтэр’ер святыні. У 1510 г. сп. Ядзвіга, дачка шляхціца Юрыя Юхновіча, павялічыла пачатковы фундуш. А Барбара Бутрым, удава Мікалая, у 1518 г. “са згоды караля Жыгімонта I падняла Граўжышкі да статусу мястэчка”. У 1547 г. касцёльны фундуш павялічыла Ядзвіга Зяновіч. У 1650 г. на сродкі Яўстафія Кердзея, род якіх валодаў Граўжышкамі з 1641 г., быў узведзены новы касцёл. Аднак, мяркуючы па фотаздымках ХХ ст., гэтая святыня змяняла знешні выгляд і пазней – у XVIII, XIX, ХХ стст. У першай палове ХIХ ст. пры касцёле дзейнічала парафіяльная школа. †

Касцёл Імя Найсвяцейшай Панны Марыі (Найсвяцейшай Тройцы) быў заснаваны ў 1790 г. каралеўскім шамбелянам і ашмянскім падкаморыем Ігнацыем Важынскім, мясцовым землеўладальнікам. Сёняшняя традыцыя лічыць датай заснавання парафіі 1650 г., датай пабудовы касцёла – 1790 г.
    У 1841 г. на сродкі Марціна Важынскага і ў 1874 г. на сродкі Караля Важынскага святыня, узведзеная ў цэнтры вёскі, была рэканструявана.
    З таго часу касцёл уяўляе сабой драўляны на каменным падмурку зальны аб’ем з трансептам, які пераходзіць у прэзбітэрый з трохграннай алтарнай часткай. Сакрыстыя прыбудавана з заходняга боку да апсіды. Пры рэканструкцыі ў ХIХ ст. да галоўнага фасада дабудаваны нартэкс з хорамі над ім і прыбудова да ўсходняга бакавога фасада. Двухсхільны дах з вальмамі над алтаром увенчаны невялікімі шлемападобнымі вежачкамі: васьміграннай над уваходам і чатырохграннымі над франтонамі трансепта. Зала, капліцы трансепта і прэзбітэрый перакрыты люстранымі скляпеннямі. Арка прэзбітэрыя ўмацавана бэлькай, характэрнай для касцёльнага дойлідства XVII ст. У галоўным алтары, выкананам у стылі ман’ярызм, змешчаны абраз Найсвяцейшай Тройцы. Бакавыя алтары знаходзяцца ў крылах трансепта: левы – Маці Божай, правы – Езуса Міласэрнага. Над нартэксам зроблены хоры з арганам. †

Дэканат Ашмяны

Паводле архіва Гродзенскай дыяцэзіі

Касцёл пад тытулам св. апостала Якуба заснаваны ў пачатку XVII ст. У 1628 г. на сродкі пана Аляксандра Клоцкага было скончана аздабленне мураванай святыні. Гэта быў зальны храм у стылі рэнесанс з падоўжанай паўкруглай апсідай і адзінай сакрыстыяй пры ёй. Столь у зале плоская падшыўная, над прэзбітэрыем знаходзіцца цыліндрычнае скляпенне з конхай, упрыгожанае паліхромнымі размалёўкамі. У інтэр’еры 3 алтары: галоўны – св. Якуба, левы бакавы – св. Юзафа, правы – Маці Божай Вастрабрамскай.
    Да ХIХ ст. Цудзенішская парафія ўваходзіла ў склад Віленскага, потым – Ашмянскага дэканата. Пры касцёле дзейнічала парафіяльная школа, будынак якой быў знішчаны пажарам у 1798 г.
    У 1866 г., на хвалі рэпрэсій пасля разгрому паўстання К. Каліноўскага, касцёл быў зачынены і перададзены ў праваслаўнае ведамства. Пры пераабсталяванні пад царкву да галоўнага фасада была дабудавана вежа-званіца ў рэтраспектыўна-рускім стылі. У 1920-я гг. святыня зноў стала каталіцкай, у 1929 г. быў распрацаваны праект рэканструкцыі касцёла (праект знаходзіцца ў архіве парафіі), аднак да рэалізацыі справа не дайшла. У той час у парафіі было каля 2500 вернікаў, капліц не было.
    У савецкі час пастаяннага ксяндза ў парафіі не было, але касцёл не разрабавалі. З 1980-х гг. сталыя набажэнствы аднавіліся, а з 2011 г. пробашчам у Цудзенішках з’яўляецца кс. Павел Ствол.

Дэканат Гродна-Усход

У 1993 г. у мікрараёне Дзевятоўка ў Гродне, нягледзячы на тое, што вакол гэтага месца тады было поле, паўстала новая парафія Найсвяцейшага Адкупіцеля. Першым пробашчам парафіі быў прызначаны кс. Ян Зубель, які паклапаціўся пра пляц пад будаўніцтва касцёла і пра падрыхтоўку яго архітэктурных планаў. Улетку 1994 г. на скрыжаванні вул. Курчатава і Ліможа гэты пляц быў асвечаны, таксама была пабудавана часовая капліца, асвечаная 28 жніўня 1994 г. пад тытулам Найсвяцейшага Адкупіцеля. У ёй да снежня 2009 г. праводзіліся ўсе набажэнствы. 22 снежня 1996 г. адбылося першае набажэнства Няспыннай Навэнны перад абразом Маці Божай Няспыннай Дапамогі, змешчаным у капліцы. З таго часу набажэнства Навэнны збірае вернікаў кожную сераду. У 1997 г. дырэктар “Радыё Марыя” перадаў фігуру Маці Божай Фацімскай у капліцу на Дзевятоўцы. †