Парафіі і святыні

Невялікая вёска Тракелi, што ў Радунскім дэканаце, нягледзячы на сваю багатую гісторыю, праславілася, галоўным чынам, дзякуючы на­яўнасцi ў мясцовым касцёле цудатворнага абраза Мацi Божай з Дзіцяткам Езус. Ён налiчвае каля 500 гадоў, а аб гісторыі яго паўстання існуе некалькi розных легенд. У галоўным алтары тра­кельскага касцёла Адве­дзінаў Найсвяцейшай Панны Марыі, заснаваным у 1500 годзе віленскім ваяводам Марцінам Гаштолдам, знаходзіцца абраз рымскай іканаграфіі, які, паводле паданняў, быў намаляваны пад канец ХVI ст. Як сведчыць адна з версій, абраз, прывезены з Вільні ў 1595 г., здаўна славіўся шматлікімі цудамі. Абраз з’яўляецца адной з найбольш майстэрскіх выяваў Маці Божай Снежнай у Беларусі. Невядомы віленскі мастак стварыў незвычайна прыгожы і ўзнёслы абраз Багародзіцы з Дзіцяткам. Па свайму характару ён прыгадвае іншую выяву з 1640 г. аўтарства віленскага мастака фламандскага паходжання Барталамея Пэнса, які знаходзіцца ў галоўным алтары касцёла ў Святой Ліпцы (Польшча). З дасканалым познерэнесансным стылем жывапісу гарманіруе металічная шата з каронамі. У другой палове XVII ст. (верагодна, каля 1664 г.) абраз Маці Божай з Дзіцяткам быў дапоўнены выявай святога Казіміра, які стаіць на каленях і трымае ў далонях ружанец. †

Дэканат Смаргонь

Як замак на беразе Віліі і мястэчка Ашмянскага павета ВКЛ Жодзішкі вядомы з 1511 г. Тагачасныя ўладальнікі мястэчка, Осцікавічы, заснавалі тут касцёл. У 1550 г. ён узгадваецца ўжо як дзеючы ў межах Свірскага дэканата. Напрыканцы XVI ст. па фундацыі наступных уладальнікаў, Кішкаў, у Жодзішках узводзіцца каменны кальвінскі збор у стылі рэнесанс. Па іншых звестках, яго пабудаваў на месцы касцёла Крыштаф Комар у 1612 г. Сын Крыштафа, Геранім Комар, вярнуў род у каталіцкую веру і да 1669 г. пабудаваў новы драўляны касцёл пад тытулам Найсвяцейшай Тройцы, пры якім заснаваў парафіяльную школу. Іншыя крыніцы сцвярджаюць, што Крыштаф Комар у 1612 г. пабудаваў касцёл, а Геранім павялічыўшы фундуш, пабудаваў плябанію і школу.
    Згодна з візітамі 1654-1700 гг. касцёл ужо тады быў мураваны, меў дзве капліцы ў крылах трансепта – Маці Божай Ларэтанскай і св. Ганны – з адпаведнымі алтарамі і галоўны алтар Найсвяцейшай Тройцы. Пад галоўным алтаром знаходзіўся склеп з трунамі фундатараў і яшчэ два склепы былі зроблены “пад ларэтам”. Побач з касцёлам стаялі гаспадарчыя будынкі, плябанія і шпіталь. †

Дэканат Смаргонь

Смаргонь вядома з XV ст. як мястэчка Дэшпат-Зяновічаў у Ашмянскім павеце Вялікага Княства Літоўскага. У 1628 г. яна перайшла да Радзівілаў, а з 1805 г. ёй валодалі Пшэздзецкія. Як парафія ўваходзіла ў склад Ашмянскага дэканата Віленскай дыяцэзіі. Да Першай сусветнай вайны парафіі на тэрыторыі Смаргонскага р-на ўваходзілі ў Ашмянскі і Свірскі дэканаты Віленскай дыяцэзіі. З 1991 г. Смаргонь – цэнтр аднайменнага дэканата новаўтворанай Гродзенскай дыяцэзіі з 8 парафіямі: Вішнева, Войстам, Данюшава, Жодзішкі, Крэва, Нястанішкі, Смаргонь і Солы. Яшчэ ў 1503 г., па фундацыі тагачаснага ўладальніка мястэчка Юрыя Іванавіча Зяновіча, у цэнтры Смаргоні, на беразе ракі Оксна, на месцы, дзе былі могілкі, быў пабудаваны драўляны касцёл, асвечаны пад тытулам св. Міхала Арханёла і Звеставання Найсвяцейшай Панне Марыі. Сын фундатара, таксама Юрый Зяновіч, у 1524 г. фундушам ад 24 сакавіка ўпасажыў альтарыю св. Ганны і св. Станіслава. У сярэдзіне XVI ст. пры касцёле дзейнічалі ўжо 3 альтарыі. †

Дэканат Смаргонь

Касцёл пад тытулам Найсвяцейшай Панны Марыі Ружанцовай быў заснаваны тут у першай палове XVI ст. У 1544 г. ён ужо дзейнічаў як парафія Ашмянскага дэканата. Чарговыя драўляныя святыні на ўласныя сродкі ў мястэчку будавалі: княгіня Алена Радзівіл, жонка віленскага ваяводы (1589 г.); ваявода Ян Кішка і ягоная жонка Хрысціна (1620-21 гг.); кс. Адам Скшэтускі пры дапамозе ашмянскага харунжага Станіслава Пазняка – тагачаснага ўладальніка Солаў – на старым падмураванні, пасля таго, як касцёл спалілі маскоўскія войскі (1699 г.); мясцовыя парафіяне, калі храм знішчылі падчас паўстання (1794 г.).
    Апошні драўляны храм быў пабудаваны ў 1839 г. на сродкі кс. Пятра Жылінскага і парафіян. 4 кастрычніка 1853 г. святыню кансэкраваў віленскі біскуп Вацлаў Жылінскі. Гэта быў дзвюхвежавы трохнававы безапсідны вертыкальна ашаляваны касцёл пад двухсхільным гонтавым дахам і з дзвюма сакрыстыямі каля прэсбітэрыя. Святыня была пастаўлена на каменны падмурак і арыентавана алтаром на захад. †

Дэканат Смаргонь

Касцёл, першапачаткова асвечаный пад тытулам святога Юрыя, быў заснаваны тут у 1440 г. Напачатку ХХ ст. у парафіяльным архіве яшчэ захоўваўся арыгінальны дакумент 1444 г., у якім панна Соф’я Бутвіловіч запісала на мясцовы касцёл аднаго свайго халопа з Іжы з абавязкам адпраўляць адну св. Імшу на год. Аднак, галоўным фундатарам войстамскай плябаніі лічыўся Стэфан Андрушкавіч-Ядоўгавіч, які, не маючы нашчадкаў, у 1491 г. надзяліў касцёл зямлёю, халопамі і вёскамі. Потым фундуш памножылі Адам Андрушкавіч, Анджэй Ядоўгавіч, Мацей Андрушка. У сярэдзіне XVI ст. пры касцёле дзейнічала альтарыя.
    Войстамская парафія належала да Свірскага дэканата, з 1930-х гг. – да Вілейскага. У XVI ст., як і многія іншыя каталіцкія святыні Смаргоншчыны, касцёл св. Юрыя быў ператвораны ў кальвінскі збор, па інш. звестках – толькі страціў на карысць рэфарматараў частку зямельных уладанняў. Але з другой паловы XVII ст. у Войстаме зноў адзначаецца дзеючы касцёл. †

Дэканат Смаргонь

Гісторыя мясцовай каталіцкай парафіі на беразе аднайменнага возера пачалася яшчэ ў XVIII ст., калі тут дзейнічаў драўляны касцёл Свірскага дэканата і місія езуітаў пры ім. Айцы Таварыства Езуса заснавалі ў мястэчку і г. зв. “факультэцкую школу”. У 1773 г., калі ордэн езуітаў быў скасаваны, школа перайшла пад юрысдыкцыю Камісіі народнай адукацыі.
    Па іншых звестках, капліца пры двары Сулістроўскіх існавала з 1789 г. З 1803 г. на святыню быў выдадзены індулт, а 4 жніўня 1809 г. Брыгіда Сулістроўская, народжаная Лапацінская, падпісала зямельны фундуш на новы мураваны касцёл. Дзеючы і сёння мураваны касцёл у стылі класіцызму пад тытулам св. апостала Юды Тадэвуша быў закладзены тут у 1811 г. Будоўля, якая вялася таксама на сродкі Брыгіты Сулістроўскай, скончылася ў 1820 г., і 12 верасня святыню кансэкраваў біскуп Тадэвуш Кундзіч, суфраган троцкі. Касцёл – прамавугольны ў плане, безапсідны зальны храм пад двухсхільным дахам, галоўны фасад якога вырашаны чатырохкалонным дарычным порцікам. У інтэр’еры, перакрытым драўляным каробчатым скляпеннем, дзве сакрыстыі вылучаюць прэзбітэрый. Хоры над уваходам падтрымліваюць 4 калоны. Пад касцёлам знаходзіцца крыпта-пахавальня Сулістроўскіх, фун­да­тараў святыні. Асобна ад касцёла стаіць двух’ярусная вежа-званіца пад чатырохсхільным дахам. †