Парафіі і святыні

Дэканат Навагрудак

Да 1908 г. вёска, як і сёння, мела назву Бярозаўка ці Бярозаўка-Гута, затым да 1944 г. – Нёман, пасля вайны – зноў Бярозаўка. З 1968 г. гэта гарадскі пасёлак Лідскага раёна. Каталіцкая капліца была пабудавана тут яшчэ ў 1924 г. (ёсць звесткі навагрудскага ваяводы Несялоўскага аб Гуце, дзе ў 1784 г. была пабудавана капліца). Асобная ж парафія была заснавана ў Бярозаўцы ў 1928 г. дэкрэтам ад 29 лютага за подпісам віленскага арцыбіскупа Рамуальда Ялбжыкоўскага. Касцёл, які змяніў капліцу, пачаў узводзіцца з дрэва ў стылі польскага міжваеннага неабарока на сродкі працоўных шклозавода і яго ўладальніка пана Столе ў 1931 г. ва ўсходняй частцы вёскі. Кансэкравалі святыню ў 1932 г. пад тытулам Спаслання Святога Духа. Святыня ўяўляла сабой аднавежавы велічны храм, накрыты высокім двухсхільным гонтавым дахам з вальмамі над алтаром. Галоўны ўваход пазначала магутная чацверыковая трох’ярусная вежа-званіца пад высокім гонтавым шатром. Парафія на той час уваходзіла ў склад Лідскага дэканата Віленскай архідыяцэзіі і налічвала больш за 1200 вернікаў. У пасляваенны час касцёл, як і шматлікія іншыя святыні Беларусі, быў зачынены, а ў 1954 г., згодна з рашэннем савецкіх улад, – знішчаны: храм разабралі “на хаты”. †

Дэканат Навагрудак

Карэлічы, вядомыя з 1395 г., з XV cт. знаходзяцца ў складзе Навагрудскага павета аднайменнага ваяводства ВКЛ; вялікакняжацкая маёмасць. Потым, з пачатку XVI cт., належалі Чартарыйскім, з другой чвэрці XVII cт. – Радзівілам. З 1594 г. вядомы як мястэчка. З 1795 г. знаходзяцца ў складзе Расійскай імперыі, з’яўляюцца цэнтрам воласці. У часы польскай улады – цэнтр гміны. З 1940 г. – цэнтр раёна на той час Баранавіцкай вобласці, у 1954 г. – раённы цэнтр Гродзенскай вобласці. Аднак звестак аб каталіцкіх святынях у старажытным мястэчку да 1920-х гг. у архівах пакуль не знойдзена. †

Дэканат Навагрудак

У 1741 г. Казімір Несялоўскі, кашталян смаленскі, зас­наваў альтарыю пры касцёле ў Гарадзішчы (цяпер Баранавіцкі раён), якою апекавалася місія езуітаў ад Навагрудскага калегіума. Не пазней 1760-х гг., па згодзе віленскага біскупа Ігнацыя Масальскага, альтарыю перанеслі да варончаўскага касцёла.
    Драўляны касцёл у Варончы, першапачаткова асвечаны пад тытулам Найсвяцейшай Тройцы, быў пабудаваны па фундацыі Панятоўскіх, у 1766 г. адзначаўся як ужо дзеючы. Гэта была дзвюхвежавая, пабудаваная часткова з дрэва, часткова з цэглы, крыжастая ў плане святыня. Яе інтэр’ер упрыгожвалі сем алтароў: галоўны алтар з абразом Маці Божай Беззаганага Зачацця ў пазалочаных сярэбраных каронах (вакол 4 воты), алтары св. Тадэвуша і св. Юзафа ў малітоўнай зале і яшчэ па два алтары ў кожнай з бакавых капліц. Набажэнствы тут па-ранейшаму адпраўлялі езуіты, для якіх быў пабудаваны місійны дом. †

Дэканат Навагрудак

Упершыню Мір узгадваецца ў гістарычных крыніцах у 1395 г. як вялікакняская маёмасць. У 1434 г. падараваны вялікім князем Жыгімонтам Сеньку Гедыголдавічу. З 1434 г. – маёмасць роду Іллінічаў, якія пабудавалі тут знакаміты замак. З 1555 г. – цэнтр Мірскага графства, з 1568 г. – уласнасць князёў Радзівілаў. У 1579 г. мястэчка атрымала Магдэбургскае права, але няпоўнае.
    У 1550 г. касцёл у Міры пазначаны як ужо дзеючы, але ў той жа час адзначаецца і альтарыя, таму, магчыма, у сярэдзіне XVI ст. касцёла тут усё такі не было, а альтарыя дзейнічала ў замкавай капліцы.
    Тым не менш, традыцыйна лічыцца, што першы акт фундацыі на карысць касцёла ў Міры быў зроблены князем Мікалаем-Крыштафам Радзівілам па мянушцы Сіротка (+1616) ў 1587 г. Фундуш быў зацверджаны на Галоўным Трыбунале ВКЛ у 1588 г. Вуглавы камень быў асвечаны 21 мая 1585 г. віленскім біскупам Бенедыктам Войнам. Святыня была асвечана 18 кастрычніка 1587 г. у гонар нябеснага заступніка фундатара – св. Мікалая – ягоным братам, віленскім біскупам Юрыем Радзівілам (у гонар юбілею асвячэння ў нартэксе святыні ў 1937 г. біскупам-суфраганам пінскім К. Нямірам была ўсталявана мемарыяльная пліта). Аднак ужо ў 1599 г. драўляную святыню разабралі, каб пабудаваць велічны каменны касцёл. †

Дэканат Навагрудак

Фарны касцёл у Навагрудку быў заснаваны Вітаўтам, вялікім князем ВКЛ, у 1395 г., неўзабаве пасля хрышчэння Літвы. Пабудавалі касцёл пад паўночным схілам замкавай гары, на месцы былога паганскага капішча Перуна, і асвяцілі пад тытулам Усіх Святых. У 1422 г. кароль Уладзіслаў Ягайла з маладой “Сонькай, дачкой Андрэя, князя Гальшанскага”, браў тут шлюб, ад якога і пайшла славутая дынастыя Ягелонаў. Навагрудскае пробаства было няблага забяспечана, але пазней кароль Стэфан Баторый перадаў фундушы касцёла Віленскай семінарыі.
    Спачатку святыня была драў­лянай, толькі ў першай трэці XVII ст. да касцёла былі прыбудаваны дзве мураваныя капліцы ў гатычным стылі: першая ад увахода справа – Найсвяцейшай Панны Марыі (тады менавіта тут быў змешчаны цудадзейны абраз Маці Божай Снежнай, адзначаны шматлікімі вотамі. У ХIХ ст. узгадваецца як капліца Божага Цела з абразом Вячэры Пана. Тут захаваўся цікавы помнік – мемарыяльная пліта Георгію Рудаміне-Дусяцкаму з сябрамі, што загінулі ў 1621 г. пад Хоцінам у бітве з туркамі. Пліта замоўлена ў 1643 г. Янам Рудамінам-Дусяцкім, навагрудскім кашталянам і братам Георгія), і Анёла-ахоўніка (у 1849 г. адзначана як нядаўна пераасвечаная ў гонар св. Антонія), бліжэйшая да алтара, заснаваная плябанам Юзафам Паніквіцкім. У 1631 г. капліцы разам с галоўным алтаром былі асвечаны віленскім біскупам суфраганам Юрыем Тышкевічам. Абедзве касцёльныя капліцы мелі статус альтарый. Першая, Божага Цела, была фундавана плябанам кс. Марцінам Градоўскім 23 студзеня 1618 г., потым фундуш быў яшчэ неаднойчы памножаны іншымі ахвярадаўцамі. Альтарыя св. Анёла-ахоўніка фундавана паннай Пшэслаўскай. Цяпер абраз Маці Божай усталяваны ў капліцы, бліжэйшай да алтара, у якой таксама спачываюць астанкі 11 сясцёр назарэтанак. У бліжэйшай да ўвахода капліцы змешчаны алтар з абразом св. Міхала Арханёла. †

Дэканат Навагрудак

Мясцовы касцёл – гэта не толькі выдатны помнік сапраўднай готыкі нашай дзяржавы, але і самы ранні ўзор гэтага стылю ў Беларусі. Каля 1413 г. святыню пабудаваў Ян Няміра, канюшы вялікага князя Вітаўта, староста полацкі, уладар Усялюба (менавіта на ўмовах прыняць каталіцтва Ян Няміра адным з першых літоўскіх баяр атрымаў уласны герб на сойме ў Гародні ў 1413 г.). Па іншых звестках, касцёл узвёў яго сын Анджэй Няміравіч у 1433 г. (гэтая дата афіцыйна лічыцца першым узгадваннем аб Усялюбе, і менавіта гэты год лічыцца датай заснавання касцёла; такую дату называе і інвентар 1867 г.). Польскі гісторык Ахмяньскі называе датай пабудовы касцёла 1471 г., а фундатарам – Мікалая Няміравіча, намесніка віцебскага і смаленскага.
    Так ці інакш, каменны касцёл быў пабудаваны тут у першай палове XV ст. і асвечаны пад тытулам св. Яна Хрысціцеля. На жаль, першапачатковы выгляд святыня не захавала, але хутчэй за ўсё гэта быў прамавугольны залавы бязвежавы храм з пяціграннай апсідай, арыентаванай на ўсход, з адной сакрыстыяй з паўночнага боку. Сцены былі выкладзены з вонкавай цэглы ў тэхніцы гатычнай муроўкі і ўмацаваны контрфорсамі. Інтэр’ер перакрывалі зорчатыя скляпенні, якія абапіраліся на слуп у цэнтры малітоўнай залы. У тоўшчы сцен паўднёва-заходняга кута была зроблена лесвіца на хоры (і далей на паддашак), якія да канца XVIII ст. былі драўлянымі, а потым мураванымі. У сярэдзіне XVI ст. тагачасны ўладальнік Усялюба (з 1540 г.) полацкі ваявода Станіслаў Давойна зафундаваў бакавыя алтары – Найсвяцейшай Тройцы (1543 г.) і св. Юрыя (1545 г.), утварыўшы пры іх альтарыі. †