Парафіі і святыні

Дэканат Ваўкавыск

У пісьмовых крыні­цах першае згадванне аб пасе­лішчы датуецца 1499 г., калі яно пад назвай Петуховічы (ці Петухова) у складзе Ваўкавыскага павета ВКЛ належала Войцеху Клочку, ахмістру двара вялікай князёўны Алены, жонкі караля Аляксандра Ягелона. З 1516 г. вядомы як уладанне ўдавы Войцеха Яновіча, маршалка шляхты – Марыны Глебаўны. У 1557 г. маёнткам ізноў валодалі Клочкі, у XVII ст. – Дольскія, Дарагастайскія і Сапегі. У 1669 г. тут, як ужо дзейны, адзначаецца парафіяльны касцёл Ваўкавыскага дэканата, але потым звесткі аб святыні губляюцца. У 1690 г. паселішча мела статус мястэчка, належала брэсцкаму ваяводзе Стэфану Курчу. У першай палове XVIII ст. яно перайшло да Флемінгаў, а ў сярэдзіне стагоддзя падскарбі літоўскі Ян Флемінг перайменаваў Петухова ў гонар сваёй дачкі Ізабелы (у шлюбе Чартарыйская). У другой палове XVIII ст. Ізабелін стаў уласнасцю роду Грабоўскіх, у 1778 г. (дата пазначана на фасадзе, але цяпер яе не бачна) па фундацыі Яна-Ежы Грабоўскага тут быў змураваны кальвінскі збор. У Ізабеліне была нават рэзідэнцыя кальвінскага суперінтэнданта (біскупа), тут адбываліся кальвінскія сіноды ўсёй Літвы. У 1897 г. у звестках згадваецца царква і кальвінскі збор, касцёл не ўпамінаецца. †

Касцёл пад тытулам Божага Цела і св. Юрыя Мучаніка – выдатны помнік стылю рэнесанс – быў узведзены на паўночнай ускраіне вёскі ў 1617 – 1620 гадах (у 1617 г. з Кракава прыбылі манахі, а ў 1620 г. быў пабудаваны касцёл) паводле фундацыі віцебскага кашталяна Мікалая Вольскага і яго жонкі Барбары як святыня кляштара рэгулярных латэранскіх канонікаў, заснаванага 20 чэрвеня 1617 г. Сын Вольскіх, Казімір, пакаёвы каралеўскі дваранін, працягнуў будаўніцтва кляштара (скончыў жылы корпус) і павялічыў фундуш (ахвяраваў манахам вёску Кватары). Касцёл быў кансэкраваны 8 ліпеня 1657 г. віленскім біскупам Янам Даўгялам Завішам. Пры кляштары дзейнічаў шпіталь, бібліятэка, Ружанцовае брацтва, а з 1829 г. таксама школа-студыя, дзе выкладалася маральная тэалогія (навучалася 3 вучня). Мураваны кляштарны корпус стаяў перад касцёлам, выглядаў як рэнесансавы палац – прамавугольны ў плане двухпавярховы будынак пад высокім чатырохсхільным дахам з вуглавымі шасціграннымі алькежамі. У брацкім корпусе жыло 8 братоў. †

Дэканат Ваўкавыск

Першую фундацыю на заснаванне тут каталіцкай святыні зрабілі Ганна, Зоф’я і Каміла Крупскія ў 1511 г. Новазбудаваны драўляны касцёл быў асвечаны пад тытулам Найсвяцейшай Тройцы. У 1544 г. Ганна з Крупскіх Радагоская аднавіла першапачатковы фундуш. Пасля Крупскіх Шылавічы належалі Вольскім, Весялоўскім, потым кляштару брыгідак з Гродна.
    Калі першую святыню ў 1600 г. знішчыў пажар, Крыштаф Вольскі разам з жонкай Барбарай аднавілі касцёл. У лістападзе 1620 г. касцёл пад гістарычным тытулам Найсвяцейшай Тройцы кансэкраваў віленскі біскуп-суфраган Абрахам Война. Інтэр’ер святыні ўпрыгожвалі тры алтары. Галоўны быў двух’ярусным, над абразом Найсвяцейшай Тройцы знаходзіўся абраз Маці Божай (алтар асвечаны разам з касцёлам). Бакавыя алтары былі прысвечаны Беззаганаму Зачаццю Найсвяцейшай Панны Марыі і Пану Езусу (асвечаны ў ліпені 1660 г.).
    У сярэдзіне XVI ст. пры касцёле дзейнічала альтарыя, парафіяльная школа, шпіталь, які фундавала Аляксандра з Сабескіх Весялоўская.
    У 1807 г. намаганнямі тагачаснага пробашча кс. Францішка Цыбульскага драўляны касцёл быў адноўлены, таксама ў левым куце касцёльнай агароджы была пабудавана драўляная чацверыковая трох’ярусная вежа-званіца, а сама агароджа з трохпралётнай цаглянай брамай была грунтоўна адноўлена. †

Дэканат Ваўкавыск

Першае паселішча на гэтым месцы сфарміравалася ў XII–ХIII стст. У XV ст. тут быў вялікакняскі двор і вёска пад назвай Мсцібогаў. У 1470-я гг. вялікі князь Казімір IV аддаў Мсцібогаў ва ўласнасць Кежгайлам, але менш чым праз паўстагоддзя ён ізноў перайшоў у маёмасць вялікіх князёў, цяпер ужо пад назвай Мсцібава. Парафіяльны касцёл Ваўкавыскага дэканата быў заснаваны тут у 1485 г.
    Паводле іншых крыніц, касцёл у Мсцібаве заснаваны па фундацыі каралевы Боны Сфорцы, асвечаны пад тытулам св. Яна Хрысціцеля. Мсцібава ў тыя часы – буйное мястэчка, замак, цэнтр староства; тут адбываліся з’езды шляхты Рэчы Паспалітай, у тым ліку і з’езд 1576 г., на якім было вырашана абраць каралём Стэфана Баторыя. Тым не менш, Магдэбургскае права мястэчка атрымала толькі ў 1744 г., хоць тут было больш за 160 двароў. †

Дэканат Ваўкавыск

Калі 6 чэрвеня 1877 г. наш знакаміты мастак Напалеон Орда намаляваў гнезненскі касцёл, ён падпісаў малюнак: “Касцёл святога Міхала. Касцёл вельмі старажытны, на вонкавым баку сцяны выціснута 1121, невядома, ці то згадка пра год”. І дагэтуль таямніца гэтай лічбы не высветлена. Ніхто не адважыўся сцвярджаць, што гэта дата заснавання святыні, яна не ўзгадваецца ні ў вядомых архіўных дакументах, ні ў працах даследчыкаў. Сёння надпіс можна ўбачыць на правай частцы галоўнага фасада.
    Апакрыфіка аб заснаванні касцёла ў 1121 г. звязана з тым, што наша Гнезна блытаюць з аднайменным старажытным горадам у Польшчы. Дакументальна наша Гнезна вядома з першай паловы XV ст., калі яно належала роду Манівідаў, у 1449 г. яно стала ўласнасцю Вайшвіловічаў, потым – Шэметаў. З 1545 г. часткай маёнтка валодалі Хадкевічы, потым – Окуні, Кердэі, з пачатку XVIII ст. да пачатку ХIХ ст. – Ромеры, а затым да 1939 г. – Тарасовічы.†

Дэканат Ваўкавыск

У XVII ст. Рэпля належала вядомаму роду Сцыпіёнаў, пасля – Валовічам, у XVIII ст. яна перайшла да роду Масальскіх, пазней – да Глазераў. Першы касцёл быў заснаваны тут у 1632 г. гродзенскім падкаморыем Сцыпіёнам. Новы драўляны касцёл пад тытулам св. Ганны, маці Найсвяцейшай Панны Марыі, пабудаваў у 1730 г. князь Міхал Масальскі, кашталян віленскі і польны гетман ВКЛ. У святыні было тры алтары: галоўны – св. Ганны; левы бакавы – двух’ярусны алтар з абразом Найсвяцейшай Панны Марыі ў сярэбранай шаце ў цэнтры і з абразом Маці Божай Чанстахоўскай у другім ярусе; правы бакавы – св. Антонія Падуанскага з абразом св. Міхала Арханёла наверсе. Да таго ж, у 1783 г. генерал Ксаверый Масальскі ўзнёс тут яшчэ і капліцу.
    У 1850 г. старажытная свя­тыня была адноўлена: гэта быў прамавугольны ў плане драўляны дзвюхвежавы касцёл, памерамі 29 на 17 локцяў (каля 18,5 на 11 м), унутры якога размяшчалася пяць алтароў. †