Do XVIII wieku Hołynka nosiła nazwę Lipsk (później LipskHołynka, aby odróżnić ją od Lipska nad Biebrzą, który obecnie
znajduje się w Polsce). Korzenie założenia miejscowości sięgają roku 1506, gdy to Fiodor
Chreptowicz otrzymał od wielkiego księcia Aleksandra kawałek lasu, gdzie nieco później powstał dwór Lipsk. W 1585 roku
Jan Chreptowicz napisał, że jego
babka Ludmiła, „zakochując się
w wierze starożytnej prawosławnej, greckiej, w której się urodziła, i chcąc sobie i potomkom
pozostawić wieczystą pamięć,
w majątku swego męża Pana Jerzego Chreptowicza, w Lipsku,
zbudowała kościół”. Wydarzyło
się to przed 1572 rokiem.
Od początku XVII wieku
świątynia była grekokatolicka.
Według wizytacji z 1804 roku
świątynia została scharakteryzowana jako bardzo stara,
„z dziurawym dachem i rozbitymi oknami”. Znajdowały się w
niej 3 ołtarze, również bardzo
zniszczone. Cmentarz był oddzielony od świątyni i był otoczony murem. Księgi kościelne
należały do tradycji zachodniej
– wileński Mszał i polskojęzyczna mała Ewangelia.
W latach 70 XIX wieku, po
wymuszonym przejściu miejscowej ludności na prawosławie, w pobliżu drewnianej
dawnej świątyni unickiej rozpoczęto budowę murowanej cerkwi
św. Michała, którą ukończono
w roku 1891. Gdy ludność prawosławna po 1905 roku niemal co
do jednego przyjęli katolicyzm,
cerkiew Michajłowska została
bez wiernych. W 1919 roku rozpoczął odprawiać tam Msze św.
katolicki kapłan, a w 1922 roku
w Hołynce powstała parafia
rzymskokatolicka. Budynek
dawnego kościoła przekształcono w rzymskokatolicki kościół
Podwyższenia Krzyża Świętego.
W
ieś Perstuń istniała początkowo jako Dwór wielkoksiążęcy. Znaczenie Perstuni było
przy tym bardzo znaczące, gdyż
znajdowała się tu administracja
Puszczy. Księga ekonomii grodzieńskiej z 1558 roku wskazuje
głównie wschodniosłowiańskie
pochodzenie imion lokalnych
mieszkańców i, odpowiednio,
ich wyznanie prawosławne. Są to
takie imiona jak Chodar, Semen,
Tereszko, Kurylo, Apanas, Ivan,
Garasim, Makar, Nikita, Gordej,
Stepan, Klim. Jednak są również
imiona, które mogli nosić katolicy: Szymon, Mateusz, Szczepan,
Mikłasz.
Od początku XVII wieku
miejscowa ludność należała
do parafii grekokatolickiej w Hołynce. Jednak około 1780 roku
ówczesny starosta grodzieński
Antoni Tyzenhaus, skonfliktowany z właścicielem Hołynki
Franciszkiem Jundziłem, postanowił oddzielić od parafii w Hołynce wsie należące do ekonomii
grodzieńskiej i utworzyć z nich
własną parafię. W ten sposób
powstała kaplica w Perstuni (po- nieważ utworzenie nowej parafii
nie zostało zatwierdzone przez
władze, rozpoczął się dość długi proces, zakończony dopiero
w 1803 roku, gdy to już nowe
władze pruskie podjęły decyzję
o pozostawieniu oddzielnych
parafii w Perstuni i Hołynce).
W 1804 roku w Perstuni istniał mały kościół unicki pod
wezwaniem Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny, kryty zrębem, z trzema wieżami
na dachu (na centralnym znajdował się „potrójny” krzyż).
Wewnątrz świątyni znajdowały
się 3 ołtarze ku czci Zwiastowania Matki Bożej, Pana Jezusa
Ukrzyżowanego i Matki Bożej
Częstochowskiej. Z ksiąg kościelnych były tylko 2 drukowane
w Supraślu Mszał i stary Brewiarz. Cmentarz był oddzielony
od świątyni. Kościół nie posiadał
własnej ziemi, a ksiądz Teodor
Arcimowicz żył ze środków przeznaczonych na parafię przez Antoniego Tyzenhauza.
W 1823 roku świątynia spłonęła, a na jej miejscu w latach
1844-1845 wybudowano nowy
murowany kościół unicki pod
wezwaniem Zwiastowania NMP.
Środki na budowę przeznaczył
rotmistrz sztabowy Aleksander
Świeczyn, który w tym czasie za- rządzał ziemią majątku Łabno.
Ta świątynia stoi do dziś. Jest
ciekawym przykładem kamiennego budynku kultowego, wzniesionego specjalnie jako kościół
grekokatolicki. Osobliwością
kościoła jest piętrowa, cylindryczna dzwonnica zwieńczona
dachem namiotowym, która jest
umieszczona z przodu na planie
prostokąta i kwadratowej apsydy
z bocznymi zakrystiami.
W latach 1875-1908 parafia
w Perstuni była prawosławna.
Została zlikwidowana z powodu przejścia całej ludności na
katolicyzm. Od lipca 1919 roku,
po utworzeniu parafii rzymsko- katolickiej, w miejscowości działa kościół.