Sobotniki

Parafii i świątynie

Dekanat Iwje
W źródłach pisanych miejscowość wspomina się od XV w. jako Gieraniony Monwidowe, w odróżnieniu od Gieranion Gasztołdowych czy Murowanych (teraz w. Gieraniony) i Gieranion Starych (teraz w. Zygmunciszki). Kościół parafialny (od XVI w. w składzie dekanatu raduńskiego) był tu ufundowany przez Wojciecha Monwida, wojewodę wileńskiego, jeszcze w 1423 r. Nowa drewniana świątynia została zbudowana na fundację króla Zygmunta I Starego 24 listopada 1545 r., jednak w czasach kalwinizmu drewniany kościół stał spustoszony, nie mając własnego proboszcza. W 1573 r. księć Albrycht Radziwiłł (+1592 r.), pierwszy ordynat na Klecku, kiedy nawrócił się z kalwinizmu na katolicyzm, odnowił kościół w Sobotnikach i nadzielił świątynię wielkim funduszem. Lecz ta świątynia też się nie zachowała. W 1755 r. ostatnia drewniana świątynia w Sobotnikach została zbudowana ze środków Jerzego Abramowicza, ówczesnego właściciela miasteczka, i jego żony Maryi. Kościół został poświęcony pod tytułem sw. Jerzego. Była to świątynia podłużonej formy z sosny na fundamencie z kamienia.
Fasadę główną w postaci frontonu trójkątnego na dwu potężnych kolumnach otaczały dwie trzykondygnacyjne czworoboczne wieże. Kościół był pokryty dwuspadowym dachem z gontu i uwieńczony nad ołtarzem stromą barokową sygnaturką. W 1809 r. na fundację Anny Umiastowskiej do prezbiterium została dobudowana murowana kaplica (około 5 x 4 m), w krypcie której został pochowany marszałek Jakub Umiastowski, mąż fundatorki, a później także inni przedstawiciele rodu. Obok kościoła znajdowała się także drewniana dwukondygnacyjna wieża-dzwonnica. Na cmentarzu parafialnym znajdowały się jeszcze cztery drewniane kapliczki. Przy parafii działała szkoła.
    Wówczas w drewnianym ołtarzu znajdował się łaskami słynący obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem Jezus w srebrnej pozłoconej szacie z ozdobioną diamentami, perłami i rubinami koroną. Nieduży obraz był narysowany na miedzianej tablicy. Dzisiaj on się znajduje w drugiej kondygnacji lewego bocznego ołtarza.
    Памятная табліца ў гонар Уладзіслава УмястоўскагаTradycję nazywania wzniesionej na własne środki świątyni na cześć swojego świętego patrona przedłużył w Sobotnikach kolejny właściciel miasteczka hrabia Władysław Umiastowski (1834–1905). Razem z żoną Janiną z rodu Dunin-Rajeckich znecydowali się na pobudowę tutaj już kamiennego kościoła. Fundamenty zostały założone w 1900 r., a w 1904 r. stroma i potężna świątynia w stylu neogotyckim wzniosła wysoką wieżę ponad malowniczą okolicą. Wybudowany dzięki staraniom ks. Józefa Mikielunosa kościół był konsekrowany 1 czerwca 1928 r. przez arcybiskupa wileńskiego Romualda Jałbrzykowskiego pod tytułem św. Władysława, króla Węgier.
    Kościół neogotycki z czerwonej cegły został wzniesiony w centrum wsi. Jest to prostokątna w podstawie trójnawowa świątynia z pięciokątną apsydą, którą otaczają w kształcie transeptu dwie zakrystie. Wejście główne jest poznaczone wysoką trzykondygnacyjną wieżą-dzwonnicą pod ośmiokątną iglicą. Kościół jest pokryty jedynym dwuspadowym dachem (kiedyś był z gontu, teraz – z blachy), trochę niższa apsyda – czterospadowym, zakrystie – dwuspadowymi. Trójkątny fronton nad ołtarzem jest uwieńczony ażurową neogotycką sygnaturką.
    Wnętrze kościoła, podzielone przez kolumny na trzy nawy, przekryte krzyżowym sklepieniem na podprężnych łukach. Kościół upiększają trzy ołtarze: główny (tytułowy) – św. Władysława (kiedyś miał 54 wota), lewy boczny – Matki Bożej Różańcowej z cudownym obrazem Matki Bożej w drugiej kondygnacji, prawy – św. Jerzego. Nad wejściem mieszczą się chóry, gdzie stoją organy jeszcze ze starego kościoła. Pod kościołem znajduje się krypta rodu Umiastowskich i Dunin-Rajeckich, do której zostały przeniesione wszystkie groby z poprzedniego kościoła. Tutaj znajduje się także ołtarz żałobny. Sklepienia są bogato dekorowane polichromicznymi mozaikami w stylu modernistycznym, ściany są ozdobione skandynawskim granitem, nad wejściem znajduje się napis na łacinie: „FRANGAS NON ELECTA”.
    Plac kościelny w 1897 r. na środki parafian był obniesiony kamiennym ogrodzeniem, wejście główne jest poznaczone bramą w kształcie czterech neogotyckich słupów-pinakli. W ogrodzenie są wbudowane pięć niedużych kapliczek Drogi Krzyżowej.
    Do parafii w Sobotnikach, która w końcu lat 1930. liczyła około 7000 wiernych, w różnych czasach należały kaplice w Dowgiałowszczyźnie, Żemosławiu, Kwiatkowcach i na cmentarzu parafialnym. Ostatnia – zbudowana w 1842 r. drewniana świątynia o wymiarach 15 x 10 łokci (około 9,6 x 6,5 m), kryta gontem i uwieńczona niedużą sygnaturką. Ołtarz w kaplicy był dwukondygnacyjny: w centrum mieściło się Ukrzyżowanie, u góry – obraz św. Antoniego. Świątynia zniknęła po II wojnie światowej. Natomiast w nasz czas powstały nowe kapliczki przydrożne: we w. Mielachi i Korewicze – drewniane, we w. Jodzieńce – z cegły silikatowej. We w. Kudejsze na nabożeństwa zbierają się w miejscowym klubie. A po drodze ze w. Korewicze do w. Annopol zachowała się od XIX w. dobrze zadbana przydrożna kapliczka-słupek; niestety, nie przetrwała figura Jezusa niosącego krzyż, która kiedyś znajdowała się w górnej kondygnacji kaplicy.
    Kościół św. Władysława był czynny i w dziesięcioleciach panowania władz radzieckich, został zaliczony do zabytków architektury. Przed kościołem stoją drewniane krzyże, ustanowione przez księży marianów, redemptorystów, chrystusowców, którzy w ostatnich latach prowadzili tu rekolekcje.